از سنجد تا کلاه قرمزی که دیگر روی آنتن تلویزیون نمی‌روند
شخصیت‌های عروسکی مغضوب صداوسیما
عروسک‌ها بخش مهمی از خاطرات جمعی بسیاری از کودکان و بزرگسالان را تشکیل می‌دهند کاراکترهای پرطرفداری که در قالب برنامه‌های کودک، نوجوان و یا بزرگسالان حضور پررنگی دارند.
عروسک‌ها بخش مهمی از خاطرات جمعی بسیاری از کودکان و بزرگسالان را تشکیل می‌دهند کاراکترهای پرطرفداری که در قالب برنامه‌های کودک، نوجوان و یا بزرگسالان حضور پررنگی دارند. بخش مهمی از خاطرات جمعی نسل‌های مختلف به‌ویژه دهه شصت و هفتاد در ایران را عروسک‌ها تشکیل می‌دهند از عروسک محبوب کلاه قرمزی تا جناب خان همگی شخصیت‌های محبوب عروسکی هستند که هیچ کاراکتر سینمایی یا سریالی قادر به رقابت با آنها نیست. شخصیت‌هایی عروسکی که روزگاری مخاطبان بسیاری را پای برنامه‌های تلویزیونی می‌نشاندند اما نکته عجیب درباره همه این عروسک‌ها این است که هرکدام به‌نوعی مورد کم‌لطفی صداوسیما قرار گرفته و از چرخه پخش حذف شدند. اتفاقی که به نظر می‌رسد شخصیت عروسکی جناب خان تازه‌ترین قربانی‌اش باشد. صداوسیما ید طولایی در نابودی میراث‌های خود دارد از مجریان و شخصیت‌هایی که در صداوسیما رشد کرده و به شهرت رسیده گرفته تا عروسک‌هایی که با سرمایه‌گذاری و پخش در صداوسیما به شهرت و محبوبیت رسیده‌اند. در ادامه نگاهی می‌اندازیم به شخصیت‌های عروسکی که در سال‌های گذشته مورد بی‌مهری صداوسیما قرار گرفته و برای همیشه به صندوقچه خاطرات مخاطبان پیوسته‌اند درحالی‌که محبوبیت بسیاری داشته و به دلایل مختلف از چرخه برنامه‌سازی کنار گذاشته شده‌اند.
سنجد
سنجد محبوب‌ترین عروسک دهه هفتاد تلویزیون بود که نگار استخر عروسک‌گردانی و صداپیشگی آن را برعهده داشت. این شخصیت عروسکی برای اولین‌بار در سال ۱۳۷۱ در برنامه «سنجد» و آخرین بار در سال ۱۳۹۴ در مجموعه «سنجد خبرنگار» در تلویزیون به نمایش درآمد، سنجد پسر بازیگوشی بود که به خبرنگاری در موضوعات مختلف می‌پرداخت و محبوبیت زیادی میان کودکان و نوجوانان دهه شصتی و هفتادی داشت. سنجد از سال 1394 به بعد ، جز یک حضور در برنامه خندوانه دیگر در هیچ یک از برنامه‌ها و مجموعه‌های عروسکی آفتابی نشد، تا اینکه اخباری از مهاجرت نگار استخر عروسک‌گردان و صداپیشه این عروسک خاطره‌ساز به آمریکا منتشر شد تا سنجد برای همیشه به صندوقچه خاطرات صداوسیما برود.
کلاه قرمزی و دوستان
اگر بخواهیم محبوب‌ترین شخصیت عروسکی تلویزیون در سه دهه گذشته را نام ببریم قطعاً کلاه قرمزی و پسرخاله از جمله عروسک‌هایی هستند که سالیان سال محبوبیت خود را هم در قاب تلویزیون و هم در پرده نقره‌ای سینما حفظ کرده و حتی سبب محبوبیت عروسک‌های دیگر نیز شده‌اند. کلاه قرمزی و پسرخاله و دوستان خود یعنی شخصیت‌های عروسکی همچون فامیل دور، ببعی، جیگر، عزیزم ببخشید، پسر عمه زا و... پرطرفدارترین عروسک‌های تلویزیون طی چند سال گذشته هستند. مجموعه محبوب کلاه قرمزی با هنرنمایی ایرج طهماسب و حمید جبلی و هنرپیشگان دیگر در قالب صداپیشه همیشه در فهرست محبوب‌ترین برنامه‌های صداوسیما بوده است اما طبق روال همیشگی این سازمان این سرمایه نیز با اختلافاتی که با تیم برنامه‌ساز این مجموعه به وجود آمد بر بادرفت . «کلاه قرمزی» از دهه هفتاد در قالب چند فیلم سینمایی و مجموعه تلویزیونی به محبوب‌ترین شوی عروسکی ایران تبدیل شد. گروه‌هایی کوشیدند به موفقیت مشابهی دست یابند، اما هیچ‌یک نتوانستند دوام بیاورند. آخرین همکاری جبلی و طهماسب با تلویزیون که حمید مدرسی تهیه‌کنندگی‌شان را بر عهده داشت، پرفرازونشیب بود و به نوروز ۱۳۹۶ نرسید. آن‌گونه که
تهیه‌کننده این برنامه می‌گفت، مطالبات آنها از تلویزیون با تأخیری قابل‌ملاحظه پرداخت می‌شد و همین اختلافات مالی در نهایت رسانه‌ای شده، کار را به جدایی رساند و باتوجه‌به اینکه کل مجموعه و همه عروسک‌های جدید و قدیم مجموعه کلاه قرمزی اموال صداوسیما بودند طهماسب فعالیت خود را در شبکه نمایش خانگی و با شخصیت‌های عروسک دیگری آغاز کرد که شخصیت عروسکی «بچه» توانست محبوبیت کلاه قرمزی را تا حدودی تکرار کند و به نظر می‌رسد باتوجه‌به شرایط پیش‌آمده بازگشت عروسک‌های مجموعه عروسکی کلاه قرمزی به صداوسیما دیگر امکان‌پذیر نباشد.
پنگول و چرا
شبکه پنج سیما زمانی یکی از محبوب‌ترین شبکه‌های غیرسراسری بود که برنامه‌های متنوع و جذابش با فضای جدی‌تر و رسمی‌تر شبکه‌های سراسری فاصله داشت. دو عروسک محبوب شبکه پنج «پنگول» و «چرا» بودند که هر روز ظهر در برنامه رنگین‌کمان همراه با مجری و حضور کودکان به روی آنتن می‌رفتند. این دو شخصیت عروسکی ویژه کودکان طراحی شده بودند و محبوبیت بسیاری داشتند هومن حاجی عبداللهی صداپیشه شخصیت عروسکی پنگول بود که از سال ۸۷ تا ۹۵ روی آنتن شبکه پنج سیما می‌رفت. گفته می‌شود یکی از دلایلی رفتن این عروسک این بود که دیگر چند سال بود روی آنتن بوده و کاراکترهای جدیدی وارد برنامه شده بودند و هومن حاجی عبداللهی نیز درگیر سریال پایتخت بوده و.مسائل مالی هم دراین‌بین بی‌تأثیر نبوده است.
جناب خان
جناب خان محبوب‌ترین عروسک تلویزیون است که تکیه‌کلام‌ها، اکت ها و رفتارش به‌قدری در میان مردم تأثیرگذار بوده که وارد ادبیات شفاهی و فرهنگی مردم شده‌است. جناب خان کاراکتری ایرانی دارد و تنها شخصیت عروسکی است که لهجه دارد.
«جناب‌خان» از دلِ «کوچه مروارید» در سال ۱۳۹۳ به «خندوانه» رسید. سریالی که اولین مجموعه عروسکی شبکه نمایش خانگی بود و عروسک‌های مختلفی در آن نقش بازی می‌کردند. یکی از آن عروسک‌ها هم همین لبوفروشِ پرحاشیه با صداپیشگی محمد بحرانی و عروسک‌گردانی مهدی برقعی و حامد ذبیحی بود. صدای جناب‌خان نقطه قوت او بود؛ محمد بحرانی که صداپیشگیِ «ببعی» و «آقای همساده» در مجموعه کلاه قرمزی را نیز بر عهده داشت، توانست با بداهه‌پردازی در کلام و شکارِ کلمات از دهانِ مهمانان «خندوانه»، به‌سرعت تکیه‌کلامی را خلق کند تکیه‌کلام‌های محبوبی مثل «میام بِراتا»، «هه‌هه‌هه و…»، «می‌بافُمِت»، «ستاره بچینی» و ... . بحرانی پیش‌تر درباره مالکیت این عروسک گفته بود: «مالک اصلی جناب‌خان مردمی هستند که به آن روح بخشیده‌اند».
بسیاری از افراد پس از آنکه برای اولین‌بار با «جناب‌خان» مواجه شدند، گمان بردند که او یک کپیِ دست‌نشانده از عروسک مجموعه‌های «ماپت شو» و «سسمی استریت» باشد اما این ادعا از سوی سعید سالارزهی صاحب‌امتیاز عروسک جناب‌خان تکذیب شد. هرچند، از خدا که پنهان نیست از شما چه پنهان، پسرک بنفش‌چُرده ما آن‌قدرها هم به «تلی مانستر»، «اِلمو» و «فوزی خرسه» بی‌شباهت نیست. حتی اگر اسمش را کُپی نگذاریم، می‌توان آن را الهام‌گرفتن از این سبک عروسک‌های «ماپت» بدانیم که از قضا طرفداران زیادی هم بین مردم دنیا داشته‌اند.
«جناب‌خان» از سال ۱۳۹۴ به فصل سوم مجموعه «خندوانه» اضافه شد اما گاه به دلیل درگیری میان سازندگان و مالک وقت عروسک، به‌صورت ناپیوسته در برخی از فصل‌ها حضور داشت؛ تا اینکه با سپردن مالکیت حقوقی عروسک به صداوسیما، پس از قطع «خندوانه» در تابستان امسال، او هم دیگر در تلویزیون ظاهر نشد و حالا با اظهارنظر پیمان جبلی - رئیس صداوسیما - درباره ساخته‌نشدن «خندوانه» حداقل در آینده نزدیک، به نظر می‌رسد حضور جناب خان را در قالب گذشته باید منتفی بدانیم و جناب خان را وارد فهرست عروسک‌ها و چهره‌های مغضوب تلویزیون بدانیم.
اغراق نیست اگر بگوییم جناب‌خان یکه و تنها بخشی چراغ تلویزیون را روشن نگه داشته بود و حذف سرمایه‌های تلویزیون از هنرهای رؤسای سازمان صداوسیماست.
تاکنون از سوی سازندگان برنامه خندوانه، هیچ اعلام رسمی مبنی بر ساخت مجموعه جدیدی یا فعالیت مجدد عنوان نشده و این نگرانی وجود دارد که سرنوشت «جناب‌خان» مانند عروسک‌های محبوب دیگر صداوسیما، آرشیو خاطرات مردمی باشد.
