اصفهان؛ تنها شهر جهان با نماد ۴۰۰ ساله
پس از سال‌ها یکشنبه بیست و هفتم آبان ماه ۹۷، در پنجاه و ششمین جلسه شورای شهر اصفهان به تصویب رسید و روز اول آذرماه به‌عنوان روز نکوداشت اصفهان انتخاب و نگاره تاریخی که با اقتباس از صورت فلکی برج قوس ( آذرماه) طراحی‌شده است به‌عنوان نماد اصفهان تصویب شد. اما این پرسش مطرح می‌شود باوجود نمادهای متعدد در اصفهان چرا نماد قوس به‌عنوان نماد روز اصفهان انتخاب شد؟
شهرها نیز مانند انسان‌ها و مانند متن‌ها نیاز به الگو دارند و این الگوها به‌صورت‌های گوناگون شکل می‌گیرد و ارائه می‌گردد. شهرهای موفق؛ مانند انسان‌های موفق، الگوی شهرهای دیگر می‌گردند تا با استفاده از آن‌ها به موفقیت نائل آیند. الگوها با تکرار و تکثیر شدن موجب توضیح سبک‌ها و شیوه‌های خود می‌شوند در میان شهرهای گوناگون همگرایی و هماهنگی ایجاد می‌کنند؛ به‌عبارت‌دیگر، میان الگو شده‌ها و الگوجوها ارتباط عمیق برقرار می‌شود، شهرهای اسطوره‌ای و به‌ویژه اسطوره- شهرها سبک شهری خویش را در شهرهای دیگر توزیع می‌کنند و همین تکثیر، موجب می‌شود تا قدرت اسطوره‌ای و الگویی آن‌ها نیز افزایش یابد. به همین جهت است که نقش اسطوره در شهرها امروزه بسیار مهم بوده و به‌نوعی این اسطوره‌ها هستند که کارکرد فرهنگی و هنری آن شهر را تقویت می‌کنند.
از طرفی اصفهان را می‌توان یک شهر با الگوهای کهن دانست، الگو واسطوره‌هایی که در جای جای این شهر جای دارد و نماد بارز این اسطوره را می‌توان در دو نماد قوس در سردر بازار قیصریه اصفهان مشاهده کرد، وجود این نماد باعث شد از سال ۸۴ جمعی از اصفهان شناسان با ارائه مستندات، پیشنهاد نام‌گذاری روز اول آذر را به نام اصفهان مطرح کنند. این طرح پس از سال‌ها یکشنبه بیست و هفتم آبان ماه ۹۷، در پنجاه و ششمین جلسه شورای شهر اصفهان به تصویب رسید و روز اول آذرماه به‌عنوان روز نکوداشت اصفهان انتخاب و نگاره تاریخی که با اقتباس از صورت فلکی برج قوس ( آذرماه) طراحی‌شده است به‌عنوان نماد اصفهان تصویب شد. اما این پرسش مطرح می‌شود باوجود نمادهای متعدد در اصفهان چرا نماد قوس به‌عنوان نماد روز اصفهان انتخاب شد؟
خشت اول شهر اصفهان را در ماه آذر گذاشته‌اند
حشمت‌الله انتخابي، اصفهان شناس به اصفهان امروز می‌گوید: می‌دانیم در قديم طالع هرفردی را بر اساس ماه وبرجی که در آن متولد می‌شد و انتخاب می‌کردند . همچنين مرسوم بود براي شهرها نيز بر اساس طالع روز و ماه بنیان‌گذاری شهر و صورت فلكي منسوب به آن برج انتخاب می‌کردند.
او می‌افزاید: دليل انتخاب آذرماه که مطابق با برج قوس است، براي اصفهان اين بود كه بر اساس مستندات تاريخي، طالع بنيان شهر اصفهان در برج قوس(مطابق آذر) دیده‌شده است . بر اساس اسناد تاريخي در بسياري از متون كهن خشت اول شهر اصفهان را در ماه آذر گذاشته‌اند و برج قوس را طالع اصفهان می‌دانند .
این اصفهان شناس تصریح می‌کند: جابری انصاري نيز دراین‌باره نوشته است: طالع اصفهان برج قوس است لذا رکن‌الدوله ديلمي زماني كه قمر در برج قوس بود باروي اصفهان را بنا نهاد . همان‌طور كه می‌دانید اين شهر به دست رکن‌الدوله ديلمي افتاد كه وي نيز اصفهان را پايتخت خود قرارداد .
او اظهار می‌کند: هريك از شهرهاي ايران قديم بيرق ويژه خود را داشته‌اند، اما نشان آن چندان مرسوم نبوده است . همچنین نماد اصفهان داراي پيشينه تاريخي است و در ايران امروزي هيچ شهري چنين امتيازي ندارد و به‌سادگی نمی‌توان از كنار چنين نمادي كه پيشينه هزارساله دارد گذشت .
انتخابی ادامه می‌دهد: گويا نماد اصفهان پیش‌ازاین در بیرق‌های منتسب به اين شهر نيز رسم می‌شده است و پيشينه اين نماد مبين پيشينه تاريخي اصفهان است . زنده‌یاد دکتر لطف‌الله هنرفر اصفهان‌شناس بزرگ در کتاب «آشنایی با شهر تاریخی اصفهان» بر ارزش تاریخی این نماد تأکید کرده است .
علت انتخاب نماد قوس برای روز نکوداشت اصفهان
محمدحسین ریاحی، محقق و پژوهشگر تاریخ به اصفهان امروز می‌گوید: روز اصفهان به‌عنوان نماد شهر اصفهان موردتوجه است و همان‌طور که می‌دانیم ملل متمدن باستان مانند رومیان و یونانیان برای شهرهای خود یک روز طالع را به‌عنوان طالع شهر انتخاب می‌کردند، آنان صور فلکی را از زمین می‌دیدند و بر فراز ابنیه تاریخی خود ثبت می‌کردند. طالع شهر اصفهان نیز برج قوس است که بر سر در بازار قیصریه اصفهان نقش‌بسته است .
او بابیان اینکه هنگام انتخاب اصفهان به‌عنوان پایتخت صفویان این طالع بر سردر بازار قیصریه اصفهان نقش‌بست، می‌افزاید: پیرامون روز اصفهان شعری وجود دارد که می‌گوید «طالع سعد صفاهان آذر است شاخص نقشش صنایع سرای قیصر است».
این مدرس دانشگاه تصریح می‌کند: با توجه به سفرنامه‌های افرادی مانند «شاردن» که در دوره شاه‌عباس دوم و شاه سلطان حسین به اصفهان سفر کرد می‌توان گفت در آثاری مانند قلعه طبره اصفهان که در دوره دیلمیان یا آل‌بویه ساخته‌شده است چنین نقش‌هایی وجود دارد .
او ادامه می‌دهد: از دوره دیلمیان و آل‌بویه برج قوس نماد شهر اصفهان است. این برج نیم‌تنه مردی با پوشش متداول دوران صفوی است که دم و دهان اژدها به سمت پشت است و دهان اژدها آماج تیرهای تیرانداز می‌شود .
ریاحی اضافه می‌کند: هنگامی‌که در قدیم دیواره‌های شهر نصب می‌شدند، امنیت شهر نیز تضمین‌شده و در هرماهی که دیواره‌ها نصب می‌شدند آن ماه به‌عنوان طالع هر شهر انتخاب می‌شد. شهرهای دیگر ایران مانند تبریز و قزوین نیز نمادهای نجومی دارند .
این پژوهشگر تاریخ و فرهنگ اصفهان بابیان اینکه بسیاری از نهادهای فرهنگی شهر اصفهان از گذشته تاکنون به‌روز اصفهان اهمیت می‌دهند، تأکید می‌کند: برخی اوایل اردیبهشت‌ماه را به دلیل به اوج رسیدن زیبایی اصفهان به‌عنوان هفته اصفهان در نظر می‌گیرند، اما عده‌ای دیگر آذرماه را به دلایل تاریخی روز اصفهان می‌دانند .
او اظهار می‌کند: شهر اصفهان با آثار، دانشمندان و پیشینه خود می‌درخشد و روز اصفهان به‌عنوان نماد شهر اهمیت دارد. فرهنگ‌سازی برای آشنایی مردم با آثار، دانشمندان و پیشینه این شهر بسیار مهم است. هنگامی‌که جز به‌جز تاریخ اصفهان به نسل جوان و فرهنگ دوستان شناسانده شود این امر می‌تواند کمک قابل‌توجه به شناخت روز اصفهان کند .
ریاحی تأکید می‌کند: باید برای فرهنگ و تاریخ شهر اصفهان و ایران سرمایه‌گذاری شود و جهت اعتلای آن‌ها به مسائلی که امروز وجود دارد مانند زاینده‌رود توجه و باید از این پیشینه تاریخی حمایت شود از طرفی در تقویم روزی به نام روز اصفهان قرارداده شده است که اهمیت شهر اصفهان را نشان می‌دهد. باید از روز اصفهان که به‌عنوان نماد تاریخ این شهر محسوب می‌شود پاسداری شود .
این مدرس دانشگاه تصریح می‌کند: برخی مواقع اطلاعات اندک در مورد اصفهان، آثار، کتاب‌ها و دانشمندان شهر وجود دارد بنابراین باید اطلاعات کافی در این موارد به وجود بیاید. باید با فرهنگ‌سازی و آموزش از سمت رسانه‌ها اهمیت به‌روز اصفهان نشان داده شود .
او اظهار می‌کند: با توجه به سفرنامه‌هایی که وجود دارد این روزبه دوران آل‌بویه برمی‌گردد، اما تاریخ اصفهان یک تاریخ گسترده است و نماد قوس در دوران صفویه بر سردر بازار قیصریه دیده می‌شود . شخصیت‌های مختلف در ارتباط با نمادهای شهر اصفهان در دوران معاصر تلاش کردند که می‌توان به مرحومین لطف‌الله هنر فر، مرحوم بهشتیان و مهدوی اشاره کرد.
هیچ شهری در جهان نماد ۴۰۰ ساله ندارد
بهتاش هزاوه، اسطوره‌شناس و مدرس دانشگاه به اصفهان امروز می‌گوید: زمانی که حکومت آل‌بویه در زمان رکن‌الدوله دیلمی تصمیم گرفتند که باروی بزرگ اصفهان را تکمیل کنند، یکم آذرماه را برای آغاز آن در نظر گرفتند، همچنین در دوره صفوی نیز زمانی که تصمیم گرفتند طرح ساخت سردر بازار قیصریه را اجرا کنند ماه آذر را انتخاب کردند چراکه باور عمومی از همان دوران آل‌بویه بر این بود که طالع اصفهان در برج قوس است و برای اینکه شهر اصفهان از رویدادهای طبیعی در امان بماند بهتر این است که بنیان بناهای مهمی مثل بارو و یا بازار بزرگ اصفهان در برج قوس گذاشته شود و بهترین روز نیز یکم ماه آذر است، به همین دلیل این روز را انتخاب می‌کردند.
او ادامه می‌دهد: نیت گذشتگان ما از انتخاب یکم آذرماه برای بنا کردن آثار مهم این بود که فرخنده و سعد بودن این روز باعث می‌شد شهر اصفهان از بلایای طبیعی مانند زلزله، سیل و خشک‌سالی و مانند آن‌ها در امان بماند و امنیت شهر فراهم شود، یعنی آن‌ها از این باور عمومی استفاده می‌کردند تا به مردم اطمینان خاطر بدهند که شهر شما در امنیت خواهد بود و شما در امنیت زندگی خواهید کرد و این اقدام را در عمل یعنی هم با ساخت بارو و بازار و تأمین نیازهای مردم و هم با احترام گذاشتن به باور مردم انجام می‌دادند بنابراین زمانی را انتخاب می‌کردند که از دیدگاه عمومی زمان مناسبی بوده است.
این اسطوره‌شناس تصریح می‌کند: انتخاب یکم آذرماه به‌عنوان روز خوش‌یمن برای بنیان بناهای مهم شهر در تقویم و محاسبات و بارورهای نجومی ریشه داشته است همچنین مردم از دوران آل‌بویه اعتقاد داشتند که روز اول آذرماه روز فرخنده‌ای است و طالع بسیاری از شهرها مانند اصفهان و بغداد را در آذرماه محاسبه کرده بودند، به همین دلیل آذرماه و به‌خصوص روز اول این ماه برای مردم اهمیت بسیاری داشته است.
او اظهار می‌کند: بامطالعه در تاریخ و نجوم درخواهیم یافت که بسیاری از تحولاتی که در عرصه نجوم و حتی در شکل‌های مختلف هنر و علم اتفاق افتاده منشأ آن اصفهان بوده است که این موضوع در طول تاریخ دیده می‌شود و مربوط به امروز و دیروز نیست، بنابراین زوایای مختلفی از ممتازترین رشته‌های هنری و یا علمی را در اصفهان پیدا می‌کنیم همچنان که اصفهان در خوشنویسی، نگارگری، تئاتر و یا موسیقی و یا شعر دارای مکتب است، ازاین‌رو اصفهان همیشه در عرصه‌های مختلف فرهنگ و ادب و هنر و حتی علم پیشتاز بوده است.
هزاوه با اشاره به تلاش‌های برخی احزاب و گروه‌های سیاسی برای تغییر روز اصفهان به خاطر نماد قوس، می‌گوید: باید به این نکته توجه داشت که نماد قوس مربوط به دوره صفویه است، دوره‌ای که احیاگر فرهنگ و تمدن ایرانی بوده و به مذهب تشیع رسمیت بخشیده است. به همین خاطر نماد قوس منافاتی با مبانی اسلامی ایران ندارد.
او تأکید کرد: هیچ شهری در جهان نماد ۴۰۰ ساله ندارد و این نکته برای اصفهان باارزش است. بنابراین باید روز اصفهان روزی باشد که اسم‌ورسم داشته باشد همچنین اصفهان را باید فراتر از یک شهر عادی و فراتر از ایران در نظر بگیریم؛ زیرا اصفهان یک شهر جهانی و بین‌المللی است و دست بردن‌های ناشیانه و غیرمستند در تاریخ آن به هویت این شهر آسیب خواهد زد. بنابراین انتخاب نمادی دیگر به‌جای نماد قوس منطقی نیست و نباید این تغییر صورت گیرد.
