روایت یک پژوهشگر میراث فرهنگ از ناپدید شدن سنگ آب تالار تیموری
«زمانی سختی کار پژوهشی من شروع شد که متوجه ناپدید شدن سنگ آب تالار تیموری که از آن سال‌ها پیش عکاسی کردم، شدم و بعد از پیگیری متعدد من از اداره کل میراث فرهنگی، هنوز مشخص نیست این سنگاب کجاست؟»
«زمانی سختی کار پژوهشی من شروع شد که متوجه ناپدید شدن سنگ آب تالار تیموری که از آن سال‌ها پیش عکاسی کردم، شدم و بعد از پیگیری متعدد من از اداره کل میراث فرهنگی، هنوز مشخص نیست این سنگاب کجاست؟» این‌ها بخشی از صحبت‌های اکبر زمانی لنجانی در آیین رونمایی تازه‌ترین کتابش تحت عنوان «اشعار فارسی در کتیبه‌های اصفهان» است، صحبت قابل‌تأمل و تکان‌دهنده که دل هر فعال میراث فرهنگی را به درد آورده و این پرسش را مطرح می‌کند، چه نظارتی بر سایر اشیا مکان‌های تاریخی اصفهان است که سرنوشت سنگ آب تالار تیموری را پیدا نکند.
به مناسبت هفته کتاب و کتاب‌خوانی و روز جهانی هنر اسلامی موزه گرمابه علیقلی آقا از تازه‌ترین تولید فرهنگی خود کتاب«اشعار فارسی در کتیبه‌های اصفهان» به نوشته و پژوهش اکبر زمانی لنجانی رونمایی کرد. نشستی که فقط به تعریف و تمجید از نویسنده و عکس‌های یادگاری ختم نشد و به نکات قابل‌توجهی در حوزه میراث فرهنگی کشور به‌ویژه شهر اصفهان اشاره شد.
رسالت دفتر تخصصی فرهنگ و معماری در حوزه هنر
علی عطریان، رئیس اداره هنری شهرداری اصفهان در این مراسم با اشاره به وظایف شهرداری در حوزه فعالیت‌های هنری اظهار کرد: اداره هنری شهرداری اصفهان شامل دفاتر تخصصی است که هر یک از این دفاتر به یک‌بخشی از جریان‌های هنری شهر اصفهان همچون موسیقی، ادبیات و تئاتر می‌پردازند.
او ادامه داد: موزه گرمابه علیقلی آقا یکی از مراکز فعال شهرداری اصفهان است که در ذیل اداره هنری سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان فعالیت می‌کند.این مکان علاوه بر ساحت موزه‌ای که دارد به‌عنوان دفتر تخصصی فرهنگ و در حال فعالیت است.
رئیس اداره هنری شهرداری اصفهان گفت: این دفتر به دنبال این است که مفهوم معماری و اهمیت توجه به هویت و فرهنگ گذشتگان که در قالب معماری منعکس‌شده را بیان و به‌نوعی شهروندان را به اهمیت معماری و فضای شهری مناسب پی ببرند درواقع این دفتر عملا به شناسایی، شبکه‌سازی و ارتباط با ذی‌نفعان حوزه معماری می‌پردازد. هدف از فعالیت این دفتر آشنایی مردم با جریان‌های درست معماری است.
او ادامه داد: ازاین‌رو این دفتر علاوه بر فعالیت‌های متعددی در حوزه فرهنگ و معماری پرداخته است که یکی از این فعالیت‌ها انتشار کتب متعدد در حوزه فرهنگ و معماری است و در این نشست که به مناسبت هفته کتاب و کتاب‌خوانی و روز جهانی هنر اسلامی برگزارش ده است قرار است از آخرین کتاب تولیدشده این دفتر تحت عنوان «اشعار فارسی در کتیبه‌های اصفهان» رونمایی شود.
غفلت از ظرفیت کتیبه‌های اصفهان
شهاب شهیدانی، مدرس دانشگاه و باستان‌شناس در ادامه این نشست اظهار کرد: درباره هنر اسلامی دو دیدگاه مطرح است؛ طبق دیدگاه اول هنر اسلامی برخاسته از قرآن و مفاهیم اسلامی است؛ اما به اعتقاد برخی افراد، درست است که در هنر اسلامی رگه‌هایی از دین و مفاهیم قرآنی وجود دارد؛ اما عده‌ای مقاصد دنیایی برای ایجاد چنین آثار هنری دارند؛ برای مثال پادشاهان برای کسب مشروعیت از هنر اسلامی استفاده می‌کردند.
او گفت: این رقابت و دوگانگی در هنر اسلامی همواره وجود داشته و دارد. «جوئل کرمر» از دانشمندان غربی عصر حاضر در کتاب «احیای فرهنگی در عهد آل‌بویه» می‌گوید: وقتی هنرمندان و اندیشمندان عصر طلایی اسلام همچون ابوریحان فارابی، حکیم ابونصرفارابی و غیره را از بستر تاریخی خود جدا کنیم، یک شعار می‌شوند اما اگر زمینه این افراد را بررسی کنیم درخواهیم یافت آن‌ها در یک بستری که شامل مجموعه‌ای از مجادلات کلامی، جنگ‌های دینی و رقابت‌های فکری بوده، زندگی می‌کردند و همه این تعارضات و تن قضات در چهارچوبی ظرفی به نام تمدن اسلامی اتفاق می‌افتد.
این باستان‌شناس تصریح کرد: این نظر «جوئل کرمر» باعث می‌شود وقتی صحبت از هنر اسلامی‌شود با فضای باز فکری و اندیشه‌ای متفاوت روبه‌رو شویم یعنی انواع نحله‌ها و اندیشه‌های فکری آن زمان در هنر اسلامی نمود پیداکرده و حضورداشته است.پس می‌توان گفت هنر اسلامی مجموعه از افراد خوب و بد، باواسطه و بی‌واسطه و حتی بی‌اعتقاد و با اعتقاد در ذیل چتر تمدن اسلامی خلق اثر هنری کردند. به‌عنوان‌مثال در هنر خوشنویسی به اندیشه فرد خوش‌نویس دقت نمی‌شود بلکه زیبایی و هنر خطاطی آن موردتوجه قرار می‌گیرد.
شهیدانی تأکید کرد: بر اساس این تعاریف و مثال‌ها باید همیشه به این نکته توجه داشت که هنر اسلامی را به نحله و یک اندیشه مختص نکرد بلکه هر شخصی با هر اندیشه و نگرشی در این ظرف عظیمی که تمدن اسلامی فراهم کرده، اقدام به آفرینش هنری کرده است و اگر بخواهیم این هنر را به یک اندیشه اختصاص دهیم، حلقه هنر اسلامی را تنگ کرده‌ایم.
او ادامه داد: تمدن اسلامی باعث شده که هنرهای کشورهای متعدد ذیل این تمدن همچون نخ تسبیح به یک دیگر وصل شوند و به‌نوعی یگانگی و اشتراکات زیادی هنریک کشور با کشور دیگر از تمدن اسلامی داشته باشد. به‌عنوان‌مثال در پژوهشی کتیبه‌های چند کشور و چند منطقه ایران را کنار هم بررسی قراردادیم و دریافتیم محتوای کتیبه‌ها با یکدیگر فرق چندانی ندارد و اگر پاورقی این کتیبه‌ها را برداشته متوجه نخواهیم شد محتوای این کتیبه مال کدام کشور و یا منطقه ایران است.
این مدرس دانشگاه افزود: متأسفانه نتوانستیم از ظرفیت هنر اسلامی همچون کتیبه‌ها به‌درستی استفاده کرده و از این ظرفیت در دیپلماسی هنر غفلت کرده‌ایم و به نظر من استان اصفهان در این زمینه بسیار ضعیف عمل کرده است. هم‌اکنون وبینار خوشنویسی حداقل دوازده شاخه آن به‌غیراز اصفهان و ایران در کشورهای دیگر همچون امارات در حال برگزاری است در صورتیکه اصفهان باوجوداین ظرفیت‌ها هنری به‌ویژه در حوزه هنر خوشنویسی نتوانسته در حوزه دیپلماسی هنر موفق عمل کند.
کتیبه‌های ارزشمند اصفهان در حال نابودی
اکبر زمانی لنجانی، نویسنده کتاب«اشعار فارسی در کتیبه‌های اصفهان» اظهار کرد: بخشی از نگارش درست متن کتاب به عهده ویراستار است. درباره نگارش اشعار کتیبه‌ها در فصل اول، سعی کردم جانب امانت‌داری را رعایت کنم و همان مطالبی را که در کتاب استاد لطف‌الله هنرفر آمده بود، در این کتاب وارد کردم، خواه درست باشد یا نادرست. علت نبود بعضی از مطالب در این کتاب، اجازه نداشتن برای چاپ آن‌ها بود، بسیاری از امور را در حد توان پیگیری کردم؛ اما بعضی از آن‌ها از توانم خارج بود.
او افزود: هدف من این بود که به مردم کمک کنم تا بتوانند اشعار کتیبه‌ها را در اماکن تاریخی بخوانند؛ زیرا خواندن این اشعار کاری بسیار دشوار است، به مهارت نیاز دارد و کسی نمی‌تواند به‌راحتی این کار را انجام دهد؛ بنابراین نگارش این کتاب می‌تواند برای خواندن اشعار کتیبه‌ها در اماکن گوناگون کمک‌کننده باشد. همچنین نگارش اصل اشعار این کتیبه‌ها در کتابی جداگانه به مرمت و بازسازی کتیبه‌ها و آثاری که در معرض نابودی هستند، می‌تواند کمک کند.
این نویسنده تصریح کرد: برای تحقیق و پژوهش میدانی این کتاب زحمت زیادی کشیدیم و بارها بارها برای گرفتن یک عکس بین نهادها وادارات مختلف رفت‌وآمد و پیگیری کرده‌ام هرچند برای پژوهش خود نامه از میراث فرهنگی استان اصفهان داشتم اما متأسفانه بناهای تاریخی اصفهان هرکدام دست یک ارگان، نهاد و شخص است که هرکدام برای خود امپراتوری به پا کرده و اجازه ورود یا عکس‌برداری از این بنا را نمی‌دهند.
او اضافه کرد: زمانی سختی کار پژوهشی من شروع شد که متوجه ناپدید شدن سنگ آب تالار تیموری که از آن سال‌ها پیش عکاسی کردم، شدم و بعد از پیگیری متعدد من از اداره کل میراث فرهنگی، هنوز مشخص نیست این سنگاب کجاست؟ متأسفانه با تغییر مدیریت در استان شاهد هستیم تمامی کارکنان و کارشناسان آن اداره تغییر می‌کند و همین امر باعث می‌شود در برخی موضوعات همچون علت ناپدید شدن سنگاب به پاسخ درستی دست پیدا کنیم.
این نویسنده ادامه داد: اصفهان در حوزه کتیبه‌های یکی از شاخص‌های شهر کشور است اما متأسفانه به دلیل نبود متولی و یا سلیقه‌ای و جزیره‌ای عمل کردن و اجازه عکاسی و ورود به پژوهشگران و فعال میراث فرهنگی از برخی بناهای تاریخی باعث شده در سال‌های اخیر بسیاری از این کتیبه‌ها تخریب و جایگزین آن کاشی‌کاری جدید شود.من به‌شخصه شاهد بودم کتیبه ارزشمند از یکی بناهای تاریخی اصفهان به دلیل ریزش، با وضع بدی در داخل یک کارتون مقوایی در انباری نگهداری می‌شد و همین امر باعث شده بود که حجم عظیمی از این کتیبه شاخص از بین برود.
