در گفت‌وگو با یک جامعه‌شناس کارکردهای مغفول مانده گذر فرهنگی چهارباغ بررسی شد
غفلت از گذر صفوی زیر سایه سلیقه
اصفهان را با چهارباغ عباسی‌اش می‌شناسند، همین زیبایی‌ها، معماری و کارکرد فرهنگی و هنری چهارباغ است که او را نسبت به سایر بخش‌های شهر اصفهان متمایز و تبدیل به گذر فرهنگی کرده است، پرسشی که مطرح می‌شود چهارباغ اصفهان توانسته همچون گذرهای فرهنگی معروف شهرهای جهان به کارکردهای فرهنگی و هنری خود دست پیدا کند؟ یا خیر؟
اصفهان را با چهارباغ عباسی‌اش می‌شناسند، خیابانی که از دروازه دولت شروع‌شده و تا آن‌طرف رودخانه خیابان چهارباغ بالا ادامه دارد، و همین زیبایی‌ها، معماری و کارکرد فرهنگی و هنری چهارباغ است که او را نسبت به سایر بخش‌های شهر اصفهان متمایز و تبدیل به گذر فرهنگی کرده است، هرچند چهارباغ اصفهان در مسیر تبدیل‌شدن به گذر فرهنگی چالش‌ها و بحران‌های زیادی را طی کرده است و حتی بارها خودرو محور شدن این مسیر مطرح‌شده است، اما همچنان به‌عنوان گذر فرهنگی در اصفهان شناخته‌شده و محل عبور و وقت‌گذرانی بسیاری از شهروندان و گردشگران شده است، اما پرسشی که مطرح می‌شود چهارباغ اصفهان توانسته همچون گذرهای فرهنگی معروف شهرهای جهان به کارکردهای فرهنگی و هنری خود دست پیدا کند؟ یا خیر؟ در صورت عدم تحقق،موانع اصلی چه بوده است؟ برای دریافت پاسخ این پرسش‌ها اصفهان امروز، گفت‌وگویی را با فرزاد نوابخش، دکترای جامعه‌شناس فرهنگی و مدرس دانشگاه انجام داده، که مشروح آن را در ذیل ازنظر می‌گذرانید.
چهارباغ اصفهان دارای چه ویژگی‌هایی است که از آن به‌عنوان گذر فرهنگی یاد می‌شود؟
همان‌طور که می‌دانیم وقتی قرار است منطقه‌ای از شهر به‌عنوان گذر فرهنگی محسوب شود باید دارای پارامترهایی باشد، اما پرسش مهمی که مطرح می‌شود، این است که در یک گذر فرهنگی باید چه اتفاقاتی بیفتد؟ آیا فقط قدمت یک خیابان می‌توان آن را گذر فرهنگی نامید؟ گذر فرهنگی اصطلاحی است که در ابتدای پیدایش، به مکان‌های خاص در بافت قدیمی شهرها اطلاق می‌شد که معابر مختلف شهرها را به یکدیگر متصل می‌کردند. اکنون اما گذر فرهنگی از شکل سابق خود خارج‌شده و تبدیل به اصطلاحی برای تبادلات فرهنگی و سنتی یک شهر یا کشور شده است.
پس می‌توان نتیجه گرفت گذر فرهنگی در زمان معاصر می‌تواند هر راه ارتباطی باشد که از طریق اتصال به آن بتوان فرهنگ یک منطقه را به مناطق دیگر معرفی و از رویدادهای فرهنگی منطقه‌ای دیگر، عناصری را دریافت کرد و چهارباغ اصفهان با توجه به اینکه دارای کارکردهای فرهنگی، تاریخی، هنری و معماری شهر اصفهان در درون خود است، باعث شده به‌عنوان یک مکان مطلوب برای تبدیل به گذر فرهنگی شناخته و تبدیل شود.
از طرفی خیابان‌هایی که به‌عنوان پیاده راه یا گذر فرهنگی یاد می‌شود باید عناصر شاخصی داشته باشد، باید عناصر با هویت و سابقه در آن مکان حضورداشته باشد که ما این عناصر را طبقه‌بندی می‌کنیم به عناصر محدودگر و تسهیلگر که آن گذر در اصفهان را به‌عنوان خیابان چهارباغ داریم. در شهرهای مختلف جهان که سابقه تاریخی دارند شاهد این گذرها هستیم.
به عناصر تاریخی و رابطه آن با گذر فرهنگی اشاره کردید، این ارتباط چگونه شکل می‌گیرد؟
این عناصر به سابقه تاریخی آن شهر برمی‌گردد درواقع این عناصر باسابقه بای در خیابان و گذر وجود داشته باشد که این عناصر در سطح شهر، ملی و حتی جهانی واجد آن شرایط باشد. این عنصر می‌تواند شاخص یک برند یا یک نشانه شهری باشد که در سطح شهر، منطقه، ملی و ... شناخته‌شده است همچون خیابان شانزلیزه در پاریس و ... باشد، درکشورمان هم در سال‌های گذشته شهرهای باسابقه همچون مشهد، اصفهان است این شهرها مدیریت شهری اقداماتی را انجام می‌دهد که این عناصر را از طریق این گذرها به افراد معرفی کند.
این عناصر تسهیلگر و محدود کننده که می‌توانیم آن خیابان را به‌عنوان گذر فرهنگی بشناسیم، شامل برندها و نشان خیابان‌ها است که به عقبه تاریخی آن برمی‌گردد به‌عنوان‌مثال در شهر اصفهان در خود خیابان چهارباغ مدرسه چهارباغ وجود دارد و باز در پیرامون این گذر عناصر چهارباغ وجود دارد همچون بازار هنر که آن گذر را تبدیل به گذر فرهنگی می‌کند.
پیرامون گذر فرهنگی می‌تواند کاربری‌های وجود داشته باشد که مکمل هستند که این مکان‌ها شامل پایانه‌ها، پارکینگ‌ها و حتی عناصر تاریخی وجود داشته باشد که این گذر را تقویت بکنند.
برخی معتقد هستند که گذر فرهنگی کارکرد تزئینی داشته و فاقد کارکردهای فرهنگی مرتبط بافرهنگ مردم آن شهر و کشور است، نظر شما در این رابطه چیست؟
اگر کمی مطالعات شهری و شهرسازی داشته باشیم درخواهیم یافت گذرهای فرهنگی در شهرسازی را به‌عنوان پروژه‌های محرکه توسعه می‌شناسند، گذرهای فرهنگی درواقع می‌تواند در توسعه فضای شهری نقش مؤثری داشته باشد، حس تعلق مکان را می‌تواند در شهر ایجاد کند، می‌تواند ازلحاظ جذب گردشگر بسیار مورد اهمیت قرار گیرد، اهمیتش را اگر در کل بخواهیم بگوییم به‌عنوان یک پروژه محرکه توسعه فضای شهری با رویکرد فرهنگی است.
درگذر فرهنگی شاهد حضور عناصر فرهنگی دار هستیم و همین امر باعث تقویت عناصر فرهنگی در شهر می‌شود و می‌تواند به‌عنوان یک نقش در ایجاد درآمد برای فضای شهری از طریق جذب گردشگر به ما کمک کند.
در شهرهای مختلف جهان این گذرهای فرهنگی به‌عنوان برندهای شهری می‌تواند در تقویت اقتصاد شهر کمک بکند، به‌عنوان یک نشانه است هم‌اکنون پاریس به‌عنوان شهر معروف جهانی در ذهنیت گردشگری که از سطح جهان بخواهد به اروپا سفر کند شناخته‌شده است که اگر بررسی کنیم درخواهیم یافت خیابان شانزلیزه پاریس از میزان محبوبیت بالای در بین گردشگران نسبت به سایر مکان‌های گردشگری این شهر برخوردار است، وقتی علت را بررسی می‌کنیم درخواهیم یافت چون عناصر موجود فرهنگی در این گذر فرهنگی تقویت‌شده است.
توانسته‌ایم ما از کارکردهای فرهنگی گذر فرهنگی چهارباغ برای جذب گردشگر و اقتصاد شهری استفاده کنیم؟
باید با تأسف گفت شروع خوبی در چهارباغ صورت گرفت، اما در سال‌های اخیر این گذر فرهنگی نتوانسته این کارکرد خود را حفظ کند. کافی است چهارباغ 4 سال گذشته با چهارباغ هم‌اکنون بررسی کنیم، این گذر هم‌اکنون برای گردشگری چه جذابیت و زیرساخت‌هایی دارد، ما هم تزئینات شهری، گل‌کاری‌ها، نیمکت‌های زیبا و وسائل تفریحی و سرگرمی را از این خیابان حذف کردیم و هرروز شاهد اجرای سیاست‌های متعدد در این گذر فرهنگی هستیم که با پروزه محرکه توسعه فرهنگی شعر در تضاد است.
برای روشن شدن موضوع با یک مثال توضیح می‌دهم، هر فردی که بخواهد به فرانسه سفر کند،اولین چیزی که در ذهنش می‌آید برج ایفل است و اهمیت این موارد در اقتصاد شهری است که می‌توانند جذابیت‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی را فراهم کند. اصفهان به دلیل اینکه اقتصادش، یک اقتصاد ناپایدار است ناگزیر است به این سمت کشیده شود بخواهد جذب درآمد بکند، مجموعه فرهنگی چارباغ و خیابان آن به‌عنوان عنصر و برند شهری باید تقویت شود یکی از راه‌های تقویت خیابان‌های پیاده و گذرهای فرهنگی است که عناصر باسابقه تاریخی و فرهنگی آنجا وجود دارد خود اصفهانی‌ها چندان علاقه به حضور در این مکان نداشتند، اگر این عناصر تقویت شود، خود شهروندان اصفهانی با میل و رغبت بیشتری حضورداشته باشند علاوه بر اینکه گردشگران داخلی و خارجی به شرطی که این گذر بیشتر تقویت بشود، تمایل بیشتری به حضور در این مکان‌دارند، باید در کنار این گذر فضای فرهنگی دیگری هم تقویت شود تا این تکمیل نشود ما به این نتیجه مطلوب نخواهیم رسید.
راهکار شما برای تقویت این گذر فرهنگی چیست؟
باید خیلی کارها درتقویت گذر فرهنگی چهارباغ صورت گیرد، این پروژه محرکه توسعه تحت عنوان گذر فرهنگی اقدام شده است اما تحت عنوان پیاده راه اما بایستی تغییر کاربری‌هایی صورت بگیرد تا با محتوای فرهنگی این فضا سنخیت داشته باشد، وقتی فرزند بنده در چهارباغ حرکت می‌کند اولین چیزی که در ذهنش تداعی می‌شود مغازه‌های بنجل بی‌کیفیت و به‌نوعی دست‌فروش است، برای رفع این ذهنیت باید تغییر کاربری در این گذر فرهنگی صورت بگیرد، ضمن اینکه در کاربری‌های جدید برای این گذر فرهنگی باید سنخیت آنان با این فضا صورت گیرد. متأسفانه متولیان امر در ایجاد این سنخیت سلیقگی برخورد می‌کنند، برنامه هایی که در این مکان برگزار می شود باید با آن تناسب داشته باشد تا هم کارکرد و تأثیرگذاری بیشتری داشته باشد هم بتواند افراد بیشتری را جذب خود کند. از طرفی چهارباغ باید از مکانی به‌عنوان مکان خدمت رسان در عرصه صنعت غذا خارج شود، درگذر فرهنگی وجود کافه‌ها و رستوران‌ها لازم و ضروری است، اما ما درگذر فرهنگی چهارباغ شاهد اشباع بیش‌ازحد فضا به‌واسطه این رستوران‌ها و غذای فوری هستیم، اگر این تغییر کاربری صورت نگیرد گردشگر در این فضا که عنصر فرهنگی ما است مایل به حضور نخواهد بود، به همین جهت تأکید می‌کنم باید کاربری‌های درگذر فرهنگی چهارباغ صورت گیرد که بافرهنگ و هنر اصفهان سنخیت داشته باشد.
