نشاط اجتماعی مهجور است
دست و پای شادی در بند
هرچند شهردار اصفهان در مصاحبه‌ای با اصفهان امروز گفته بود که به معاون فرهنگی جدید تذکر داده است همچون معاون فرهنگی قبل شهر را درگیر رویدادهای فرهنگی و هنری نکند اما بااین‌حال اصفهان امروز بنا بر رسالت خود به بررسی این مقوله پرداخته است که رویدادهای فرهنگی و هنری شهر چه تأثیری در افزایش نشاط و ارتقا امید اجتماعی شهروندان دارد و باید نهادهایی همچون شهرداری اصفهان چه رویکردی را دنبال کنند.
از اهمیت او سخن گفته می‌شود و به‌عنوان مهم‌ترین عامل ارتقای سرمایه اجتماعی از او یاد می‌کنند، اما به گفته کارشناسان و متولیان امر، گاهی با او برخورد امنیتی و در مواردی برخورد سلیقه‌ای می‌کنند و درمجموع کاهش این عنصر اساسی در جامعه به یکی از عوامل مهم کاهش شدید سرمایه اجتماعی منجر شده است.
این عامل«نشاط اجتماعی» است که همواره از پایه‌های اساسی تحقق سرمایه اجتماعی عنوان‌شده و سرمایه اجتماعی نیز به‌نوبه خود یکی از باارزش‌ترین و مهم‌ترین شاخص‌های توسعه اجتماعی محسوب می‌شود.
کاهش نشاط اجتماعی و البته شادی در جامعه‌ایرانی یکی از مسائلی است که مدت‌هاست جامعه‌شناسان از آن سخن می‌گویند و مدتی است که متولیان امر نیز به این سمت متوجه شده و دریافته‌اند که در جامعه‌ایرانی نیازمند شادی و نشاط بیشتری ازآنچه امروزه وجود دارد هستیم، بر این اساس اتاق‌های فکر بسیاری تشکیل‌شده و کارگروه‌ها و شوراها برپاشده‌اند تا برای بسط شادی در این جامعه برنامه‌ریزی و سیاست گزاری کنند، به‌عنوان‌مثال شهرداری اصفهان در برنامه تلویزیونی«اصفهان من» به این مقوله پرداخته و از مرم خواسته که اگر جای شهردار اصفهان بودند در راستای افزایش نشاط اجتماعی چه می‌کردند، هرچند طرح این پرسش اشتباه است، زیرا نشاط اجتماعی مولفه ای نیست که با طرح یک پرسش و یک راهکار بتوان آن را ارتقا داد اما بااین‌حال آنچه به نظر می‌رسد تأثیر رویدادهای فرهنگی و هنری در شهر اصفهان در افزایش این مقوله است هرچند شهردار اصفهان در مصاحبه‌ای با اصفهان امروز گفته بود که به معاون فرهنگی جدید تذکر داده است همچون معاون فرهنگی قبل شهر را درگیر رویدادهای فرهنگی و هنری نکند اما بااین‌حال اصفهان امروز بنا بر رسالت خود به بررسی این مقوله پرداخته است که رویدادهای فرهنگی و هنری شهر چه تأثیری در افزایش نشاط و ارتقا امید اجتماعی شهروندان دارد و باید نهادهایی همچون شهرداری اصفهان چه رویکردی را دنبال کنند.
مولفه‌های یک شهر پویا
فرزاد نوابخش، دکترای جامعه‌شناس فرهنگی و مدرس دانشگاه در گفت‌وگو با اصفهان امروز اظهار کرد: هنگامی‌که از یک شهر پویا و سرشار از تحرک و در کل شهر زندگی صحبت می‌کنیم لازمه مولفه این شهر شاید شامل مولفه های بسیاری مانند زیست پذیر بودن، فرهنگی بودن، فعال و پویا بو دن و خانواده محور بودن باشد.
او افزود: یکی از لوازم یک شهر پویا ، فعال و پر جنب‌وجوش شکل گرفتن رویدادهای متعدد ، اتفاقات فرهنگی هنری و اجتماعی است چراکه به آن شهر تحرک و پویایی می‌بخشد و هر چه شهری در معرض شکل‌گیری این رویدادها قرار گیرد ، پویاتر و درنتیجه رشد یابنده‌تر و فاخرتر خواهد بود بدین معنا که شهری که در راستای رشد ،تکامل و اعتلای خود گام برمی‌دارد و اگر درصدد تبدیل به یک شهر رشد یافته و فعال در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی است باید به رویدادهای فرهنگی، هنری، اجتماعی و ورزشی اهتمام بیشتری داشته باشد چراکه این مهم افزایش شادابی و نشاط اجتماعی و همبستگی اجتماعی را به دنبال خواهد داشت.
پویایی شهر با رویدادهای فرهنگی شهر ارتباط مستقیم دارد
این جامعه‌شناس فرهنگی تصریح کرد: هراندازه آیین‌ها و رویدادهای فرهنگی یک شهر بیشتر باشد به‌طورقطع پویایی بیشتری در روابط اجتماعی و تولیدات آن جامعه به وجود خواهد آمد و درنتیجه دارای جامعه فعال‌تر، شاداب‌تر ، سالم‌تر و پویاتری خواهد بود و چیزی جز سلامت اجتماعی را نتیجه نخواهد داد.
او در خصوص چرایی تأثیر نگذاشتن کارکرد برگزاری رویدادها بر مولفه نشاط و امید اجتماعی بیان کرد: یک‌بخشی از این مسئله به درون‌زا بودن فعالیت‌ها بازمی‌گردد بدین معنا که تا چه میزان شکل‌گیری آن رویدادها از دل مردم و توسط آن‌ها در جامعه رقم خورده است . هراندازه مشارکت اجتماعی در خلق آن رویدادها بیشتر باشد، مردم احساس سهیم بودن بیشتری در آن رویداد دارند به‌طوری‌که رویداد مربوطه و جریانات فرهنگی را از خود می‌دانند.
نوابخش ادامه داد: بخش دیگر این مسئله به مقطعی بودن رویدادها بازمی‌گردد به‌طور مثال یک رویدادی امروز برگزار می‌شود و دیگر آن را تا چندماه بعد یا سال بعد شاهد نیستیم و این‌گونه است که تبدیل به یک جریان دائمی و مستمر نمی‌شود. به‌طور مثال حتی در بعضی از شهرها رویدادهایی با هزینه‌های سنگین اجرا می‌شود اما به دلیل تبدیل نشدن به یک جریان مستمر و دائمی، نمی‌تواند برای مردم نشاط‌آفرین باشد بنابراین آن چیزی که لازمه یک شهر فعال، پویا و فرهنگی و شهر زندگی پذیر است مربوط به جریان دائمی این رویدادها، جشنواره‌ها و برنامه‌های فرهنگی، هنری ،مذهبی، ورزشی و تفریحی است.
او گفت: یک رویداد فرهنگی مذهبی مانند ایام محرم و نیمه شعبان، در ایام عزا و اعیاد مذهبی شهر را درگیر می‌کند و به تعبیری تمامی مردم در برگزاری آن مشارکت کرده و سهیم هستند، همین مسئله باعث نزدیک شدن شهر به پویایی و شادابی هرچه بیشتر است. به‌واسطه تحرک اجتماعی شهری، شهر پویایی لازم را حفظ می‌کند و در این صورت شهری سرزنده را شاهد خواهیم بود و به همین روش، سایر رویدادهای فرهنگی ، هنری و اجتماعی هم می‌تواند در شادابی و نشاط و پویایی شهر تأثیرگذار باشند.
این مدرس دانشگاه ادامه داد: بنابراین سه شاخص از قبیل وجود یک جریان دائمی در برگزاری رویدادها به‌جای یک جریان و رویداد موقت ، درون‌زا بودن به معنای ایجاد مشارکت اجتماعی در مردم و متناسب بودن با باورها و اصالت‌های مردم می‌تواند به شادابی و نشاط یک شهر کمک کند . هرچه آن رویدادها به اصالت‌ها، داشته‌ها و سرمایه‌های فرهنگی ، اعتقادات و رسوم مردم نزدیک‌تر شود به شادابی اجتماعی، پویایی و سرزندگی جامعه کمک می‌کنند.
تعبیر نادرست از نشاط اجتماعی
او در پاسخ به پرسشی مبنی بر این‌که چه تعبیر نادرستی از بحث نشاط اجتماعی و رویدادهای فرهنگی و وجود دارد، گفت: شادی و نشاط اجتماعی را که به معنای برگزار کردن رویدادهایی که به هر واسطه‌ای تلاش می‌کند تا لبخند را برای مردم به همراه آورد ، الزاما رویداد نشاط‌آفرین نیست. گاهی نشاط اجتماعی بیش از این‌که برخاسته از رویدادهای سرگرمی محور باشد ناشی از احساس تعلق مردم و کارآمدی آن‌ها است؛گاهی برخاسته از این است که تا چه اندازه به مردم احساس رضایت بیشتری می‌دهد ، گاهی بعضی رویدادهای آرامش‌بخش، رویدادهای معنوی ، مذهبی و اعتقادی می‌تواند نشاط اجتماعی را دوچندان سازد ، گاهی بعضی از رویدادهای خرد محور و کامل برانگیز که عقل و تفکر را اغنا سازد و به کامل وادارد، می‌تواند نشاط‌آفرین باشد.
نوابخش گفت: به‌طورقطع نشاط یک مسئله درونی و مستمر است . اگر به دنبال شادابی و نشاط پایدار در فضای اجتماعی هستیم باید به‌تمامی این مولفه ها توجه کنیم و الا صرف برگزاری یک رویداد در یک بازه زمانی یک الی دوساعته که درنهایت می‌تواند یک موقعیت نشاط‌آفرین را خلق کند، الزاما به پایداری آن نشاط اجتماعی منجر نمی‌شود هرچند که نافی این نیست که باید تمامی فعالیت‌ها و ظرفیت‌ها به خلق نشاط اجتماعی پایدار سوق پیدا کند و از ایجاد فرصت‌های کوتاه برای ایجاد موقعیت‌های شادی‌آفرین نشاط‌بخش نباید غفلت کرد.
این جامعه‌شناس معتقد است، تعدد برنامه‌های نشاط‌آفرین ، شادابی بخش و آرامش‌بخش برای جامعه می‌تواند به پایداری آن کمک نماید اما نباید از این نکته غافل بود که در شکل‌گیری و ایجاد برنامه‌ها باید به شادابی و نشاط پایدار مردم بیشتر توجه شود .
او اضافه کرد: گاهی محرک بیرونی برای شادابی وجود ندارد زیرا این محرک برای آن میزان نشاط گاهی درونی است و هرچه برای رشد، بالندگی و خودساختگی افراد تلاش شود تا بتوانند برای خودشان و اعضای خانواده‌شان موقعیت‌های نشاط‌آفرین خلق کنند، می‌تواند سهم نشاط و شادابی را در جامعه بیفزاید و به پایدار شدن نشاط اجتماعی نیز کمک کند.
نقش رویدادها و فعالیت‌های فرهنگی که باعث افزایش نشاط اجتماعی می‌شود
نوابخش در خصوص نقش رویدادها و فعالیت‌های فرهنگی که باعث افزایش و ارتقای نشاط اجتماعی می‌شود، اظهار کرد: بعضی از حالات روانشناسی کوتاه‌مدت هستند که در کوتاه‌مدت رقم می‌خورند و الزاما پایدار نیستند و بخشی مبتنی بر یک فرایند بوده و زمان‌بر هستند. نشاط ،شادی و امید اجتماعی را ممکن است در لحظه خلق کرد مانند خبر مسرت‌بخش که در لحظه انسان را خرسند می‌کند اما ممکن است در مواجهه با یک رویداد یا یک خبر لبخند و خنده عمیق به وجود آید اما نافی شادی پایدار ناشی از مثبت اندیشی، تغییر نگرش شادی‌بخش و توانمند شدن افراد برای شادی خانواده و اطرافیانشان نیست بنابراین به موقعیت‌ها، برنامه و رویدادهایی نیاز داریم که به شادابی اجتماعی مردم کمک کند و به تعدد رویدادها و پایدارتر شدن آن بیانجامد. البته باید به رویدادها، برنامه‌ها و فرایندهایی بیندیشیم که بتواند به نشاط پایدار اجتماعی منجر شود .
نشاط اجتماعی فرآیند زمان‌بر است
او گفت: چیزی که تحت عنوان نشاط و شادابی اجتماعی یاد می‌شود یک فرایند زمان‌بر است چراکه عوامل متعددی در آن دخیل است و فقط برنامه‌ها نیستند که جامعه را به نشاط اجتماعی سوق دهد بلکه عوامل اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی، اعتقادی و سیاسی می‌تواند در پایداری یا ناپایداری نشاط اجتماعی تأثیرگذار باشد.
این مدرس دانشگاه اظهار کرد: باید سمت‌وسوی تمامی رویدادهای فرهنگی و هنری، ورزشی و تفریحی به نشاط سالم اجتماعی ، نشاط پایدار اجتماعی و نشاط مشارکت آمیز اجتماعی و متناسب با باورها و اصالت‌های فرهنگی آن جامعه منتهی شود.
او در خصوص ارتباط رویدادهای فرهنگی و هنری با امید اجتماعی گفت: یکی از مولفه های امید اجتماعی ، مسئله نشاط اجتماعی است یا بالعکس. در جامعه‌ای که مردم می‌توانند به تعامل و احساس مشارکت بیشتر و انتخاب درست از زندگی دست پیدا کنند، میزان امید اجتماعی بالاتر است . حال اگر رویدادهای فرهنگی به‌درستی انتخاب و اجرا شوند نه‌تنها موجب افزایش نشاط اجتماعی می‌شوند بلکه امید اجتماعی را نیز دوچندان می‌سازند بدین معنا که در جامعه احساس پویا بودن و فعال بودن جامعه را در مردم به دنبال خواهد داشت به تعبیری سیستم‌های فرهنگی ، اجتماعی، هنری و مذهبی، ورزشی و تفریحی آن جامعه هم برای ایجاد تحرک و زیست پذیری تلاش می‌کنند، در چنین جامعه‌ای امید اجتماعی بالا می‌رود.
نوابخش اضافه کرد: در جامعه‌ای که امید اجتماعی کاهش یابد ، به‌طورقطع محیط پیرامون، سازمان‌ها، دستگاه‌های فرهنگی و برنامه ریزان فرهنگی این حس را در جامعه‌ایجاد خواهند کرد که جامعه فعال و پویا نیست و اکوسیستم فرهنگی و ساختار فرهنگی آن جامعه خوب نبوده و احتمالا جای خوبی هم برای زندگی نخواهد بود که به کاهش امید اجتماعی منجر می‌شود.بنابراین اثر نشاط و امید اجتماعی اثر متقابل است.
او گفت: همبستگی نشاط و امید اجتماعی هم متقابل است به‌طوری‌که اگر جامعه دارای نشاط اجتماعی بالاتر دارای امید اجتماعی بالاتر است و بالعکس در جامعه‌ای که امید اجتماعی پایین است ،نشاط اجتماعی هم در آن منفی و پایین خواهد بود.
این مدرس دانشگاه تأکید کرد: اگر خود مردم در برگزاری رویدادها سهیم نبودند بسیاری از این رویدادها برگزار نمی‌شد. اصفهان، هویت، فرهنگ ، سابقه و میراث ارزشمند فرهنگی اصفهان متعلق به چند سازمان فرهنگی یا هنری شهر نیست بلکه میراث ارزشمند اصفهان به مردم این خطه متعلق است و خود اصفهانی‌ها این رویدادها را رقم زدند.
