ناشنیده‌های خانه حافظ کاخ‌های صفوی در اصفهان

«مسعود میرزا در حال تخریب و ویرانی تمام بناها و کاخ‌های اصفهان بود از همین رو حاج محمدابراهیم، ملقب به ملک التجار برای جلوگیری از تخریب‌های بیشتر سه کاخ مهم اصفهان را از ظل السلطان خرید، کاخ اول، کاخ چهلستون بود که با پرداخت 100 هزار سکه این بنا را خرید و به‌محض اینکه این کاخ را خریداری کرد برای اینکه ظل السلطان نظرش عوض نشود محوطه باز کاخ را تبدیل به کارگاه قالیبافی زنان کرد، کاخ دوم، کاخ عالی‌قاپو با پرداخت 90 هزار سکه و کاخ سوم کاخ هشت‌بهشت با پرداخت 70 هزار سکه بود و اگر ملک التجار اقدام به خرید این سه کاخ نمی‌کرد همچون سایر کاخ‌ها ازجمله کاخ صفویه تخریب می‌شد» این بخشی از صحبت‌های محمد اسماعیلی، مدیریت عمارت تاریخی«انگورستان ملک» بود که در بازدید اصحاب رسانه از این عمارت که به همت اداره گردشگری سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان برگزار شد، بیان کرد.

این صحبت‌ها برای منی که زاده اصفهان بوده اما مدت‌ها از شهر خود به‌واسطه حرفه‌ام دور بوده، بسیار جذاب بود و هراندازه بیشتر درباره حاج محمدابراهیم، ملقب به ملک التجار و عمارت تاریخی‌اش صحبت می‌شد بیشتر به اهمیت بیان این موضوعات برای سایر شهروندان پی می‌بردم، هراندازه بیشتر در اصفهان و افراد و سرگذشت خانه‌های تاریخی آن اطلاع کسب می‌کنم بیشتر به اهمیت بیان تاریخ ناگفته اصفهان و بیان این روایت‌های شهر اصفهان برای شهروندان و گردشگران پی می‌برم ازاین‌رو بخشی از توضیحاتی که در این بازدید گردشگری از عمارت تاریخی انگورستان ملک توسط آقای اسماعیلی، مدیریت این عمارت تاریخی بیان شد را در ذیل برای مطالعه و آگاهی هر چه بیشتر شما مخاطب عزیز روزنامه اصفهان امروز بیان می‌کنم.

خانه‌ی ملک‌التجار در اصفهان یکی از صدها خانه‌ی قدیمی است که درگذشته به فرد ثروتمندی تعلق داشته. به همین خاطر تزئینات چشم‌نواز و خاصی دارد. اما داستان جذابیت این خانه از جایی شروع می‌شود که نادرشاه افشار تصمیم گرفت مالیات دریافتی از مردم اصفهان را افزایش دهد.

این در حالی بود که مردم به‌تازگی از حمله‌ی افغان‌ها نجات پیداکرده بودند. بخش‌های زیادی از شهر، خانه‌های مردم و زمین‌های کشاورزی تخریب‌شده بود و مردم توان پرداخت مالیات سنگین را نداشتند. اگر شخصی توان پرداخت نداشت خانه‌ و مغازه‌اش مصادره می‌شد. حاج ملک یکی از بازرگان‌های ثروتمندی بود که از بحرین به ایران مهاجرت کرده بود و در اصفهان خانه وزندگی مفصلی داشت. یکی از دارایی‌های او باغ انگوری به مساحت هفت هزار مترمربع بود.

این باغ، انگورستان نامیده می‌شد و زمانی که حاج ملک عرصه را بر همشهری‌هایش تنگ دید تصمیم گرفت کل درآمد حاصل از فروش انگورها را به‌عنوان مالیات مردم وقف کند. به نظر می‌رسد تفاوت انگورستان ملک با دیگر باغ‌های اصفهان از همین زمان شروع شد. در میانه‌ی روزگار تلخی که مردم اصفهان درگیر آن بودند درآمد حاصل از فروش انگورهای انگورستان کمک بزرگی به مردم بود .

کمی بعدتر مالکیت این خانه و باغ انگوری آن به محمدابراهیم خان که به ملک التجار معروف بود رسید. او یکی از نواده‌های حاج ملک بود و تصمیم گرفت از این باغ برای کارهای خیر استفاده کند. پس اول ساختمانی در این تاکستان ساخت. در این خانه در دهه‌ی اول ماه محرم و دهه‌ی آخر ماه صفر مراسم روضه اجرا می‌شد. در ماه رمضان سفره‌ی افطار برای اشخاص بی‌بضاعت همیشه پهن بود. افرادی که درآمد کمتری داشتند می‌توانستند مراسم عروسی خود را در خانه‌ی ملک‌التجار برپا کنند. علاوه بر این‌ از درآمد حاصل فروش انگورها به بچه‌های یتیم کمک می‌شد.

در دوره‌ی پهلوی دوم و در جریان تعریض خیابان ملک متأسفانه بخش زیادی از انگورستان ملک از بین رفت و تنها ساختمان آن باقی ماند. اما از این ساختمآن‌همچنان برای کار خیر استفاده می‌شد. پس از انقلاب سال پنجاه‌وهفت، خانه‌ی ملک التجار زیر نظر سازمان اوقاف قرار گرفت و به دست حمید نجفی متولی این عمارت اداره می‌شد و این روند همچنان ادامه دارد.

این عمارت در دوره‌ی قاجار ساخته شد و معماری آن‌هم بر اساس شیوه رایج معماری در آن دوره است از ارسی هفت‌دری وارد اتاق سفره‌خانه می‌شویم. دورتادور سفره‌خانه با گره‌چینی و شیشه‌های رنگی پوشیده شده است از ارسی پنج‌دری عبور می‌کنیم و به حیاط اندرونی می‌رسیم. در این حیاط به دستور ملک‌التجار تغییراتی ایجادشده. حوض و باغچه‌ میان حیاط برداشته‌شده‌اند. حیاط با سقفی چوبی پوشیده شده تا فضای بیشتری برای عزادارها و مهمان‌ها فراهم شود. دورتادور این سقف شعرهایی نوشته‌شده که این فضا را بیشتر شبیه حسینیه می‌کند.که این هم از زیرکی ملک التجار بوده برای اینکه احمدشاه قاجار نخواهد این عمارت را از آن خود کند، دستور داد دورتادور حیاط این خانه اشعاری درباره امام حسین(ع) کند و وقتی احمدشاه به اصفهان آمد و درباره صاحب این خانه پرسید که این ملک را پیشکش او کنند، ملک التجار گفت این ملک متعلق به امام حسین(ع) است و همین امر باعث شد که احمدشاه نتواند این ملک را در تصرف خود درآورد.

ستون‌های چوبی، با سرستون‌های سبز آبی که با طرح سی‌وسه‌پل مقرنس‌کاری شده سقف را نگه‌داشته‌اند. این حیاط دوطبقه است. طبقه بالا که مهتابی یا غلام گرده نامیده می‌شود محلی برای نشستن خانم‌ها است تا در زمان برگزاری مراسم آسایش بیشتری داشته باشند.در اطراف این حیاط اتاق‌های سه‌دری وجود دارد که در ورودی آن‌ها چراغ‌های لنتر قرار دارد.

اتاق حوض‌خانه در سطحی پایین‌تر از ساختمان اصلی قرار دارد و حوض آن دلیل خنکی و تازگی فضا است. در خانه قسمت‌های خصوصی‌تری هم وجود دارد. مثل حمام گنبددار گوشه حیاط با سکوهای حجاری‌شده یا اتاق زهرا خانم، دختر حاج ملک که درنهایت به قم رفت و تا پایان عمر به خدمت در حرم حضرت معصومه(ع) پرداخت.

اتاق شاه‌نشین تابستانه بیشتر مربوط به عروسی و مهمانی‌های مهم است. این اتاق درواقع عمارتی در میان باغ است که چهار اتاق در طبقه بالای آن قرار دارد که در هنگام عروسی یکی از آن‌ها به عروس و داماد اختصاص داده می‌شده. اتاق‌های گوشواره هم برای زمانی بوده که افراد غریبه حضور داشتند. در این هنگام خانم‌ها به این اتاق‌ها می‌رفتند. اسباب و اثاثیه این عمارت از ایتالیا و فرانسه سفارش داده‌شده و نقاشی‌های روی دیوار تصویرهایی از سفرهای ملک‌التجار است و به دستور او کشیده شده.

اتاق شاه‌نشین زمستانه اما تا امروز جایگاه خود حاج ملک و همسر او است. بنابر وصیت ملک التجار بعد از مرگ، به همراه همسرش در همین اتاق دفن شده. این اتاق پنج‌دری با گچ‌بری، آینه‌کاری و نقاشی روی گچ و آینه تزئین شده.

عمارت تاریخی انگورستان ملک در خیابان ملک و در محله شیخ یوسف قرار دارد.و رسم روضه‌خوانی در دهه‌ی اول محرم و دهه‌ی آخرصفر هنوز پابرجاست. علاوه بر این امکان بازدید از این خانه هم روزه از ساعت 9 تا 16 وجود دارد.

به گزارش اصفهان امروز بازدید از عمارت تاریخی انگورستان ملک، هفتمین تور بازدید اصحاب رسانه توسط اداره کل گردشگردی سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان بود که در سال جاری برگزار شد.