️ تارهای فرونشست اصفهان به‌دور مسجد سید تنیده شد
مسجد سید اصفهان، جواهری از معماری ایرانی و اسلامی که در قلب شهر اصفهان قرار دارد و میراثی از دوره قاجار است، متأسفانه چند سالی است که طعمه فرونشست‌های سریالی این شهر تاریخی شده است.
اصفهان امروز_شهرزاد فلاح: مسجد سید اصفهان، جواهری از معماری ایرانی و اسلامی که در قلب شهر اصفهان قرار دارد و میراثی از دوره قاجار است، متأسفانه چند سالی است که طعمه فرونشست‌های سریالی این شهر تاریخی شده است. شکاف‌هایی که زخم‌های عمیقی بر پیکره این بنا زده و همچون تاری به‌دور این بنای فاخر تنیده شده و آن را به تیتر خبرهای دردناک این روزها تبدیل کرده است.
در خصوص فرونشست و مرمت مسجد سید اصفهان، گفت‌وگویی با چند تن از مسئولان استان اصفهان انجام دادیم.
هادی اللهیاری، مدیرگروه امانی اداره میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان اظهار کرد: «در چند سال اخیر، مسئله فرونشست مسجد سید به‌عنوان یک معضل جدی مطرح شده است. میراث‌فرهنگی از همان ابتدا وارد عمل شد و پس از بررسی‌های اولیه مشخص گردید که ضلع جنوبی مسجد، شبستان گنبدخانه، از غرب به شرق، هم از کف و هم از بالای بام دچار ترک‌هایی شده است. برای ارزیابی میزان فعال‌بودن این فرونشست‌ها، در سه سال گذشته شاهدهای گچی با ضخامت‌های مختلف در نقاط ترک‌خورده نصب شد. نتایج رصد این شاهدها نشان داد که برخی از آن‌ها ترک برداشته‌اند، به‌گونه‌ای که مشخص گردید فرونشست در مسجد همچنان فعال است. باتوجه‌به این شواهد علمی، عملیات پایش بنا آغاز شد.»
او ادامه داد: «اگرچه در جلسات متعدد با حضور معاون استاندار، اداره اوقاف و متولیان مسجد شرکت داشتند، اما همراهی و همکاری تنها از طرف اداره میراث‌فرهنگی صورت گرفت که ابتدا به‌صورت امانی وارد عمل شدند. ما به طور اضطراری و ظرف مدت ۴۵ تا ۵۰ روز، اقدامات بندکشی پشت‌بام را انجام دادیم تا از نفوذ آب باران جلوگیری شود و خطرات ناشی از گسترش ترک‌ها کاهش یابد. سپس نقاط بالقوه خطرناک از پشت مهار شدند.»
اللهیاری توضیح داد: «گمانه‌زنی‌هایی همراه با بررسی‌های باستان‌شناسی انجام گرفت و در جریان این کاوش‌ها مشخص شد که مسجد بر روی بستری تاریخی متعلق به دوره پیش از قاجار بنا شده است. وجود سفالینه‌های سطحی پراکنده در اطراف مسجد این ادعا را تقویت کرد. برای ادامه تحقیقات، پیشنهادی به دانشکده هنر ارائه شد و یک پایان‌نامه جامع درباره بررسی‌های باستان‌شناسی مسجد و پهنه اطراف آن تهیه گردید که به نتایج جالبی رسید. در همین راستا، کمیته‌ای با حضور دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشگاه هنر و دانشگاه اصفهان تشکیل شد تا نتایج پژوهشی و علمی ارائه شود. بر اساس این بررسی‌ها، ضرورت مرمت فوری بنا تأیید گردید.»
او در ادامه بیان کرد: «پس از اقدامات اولیه مرمت پشت‌بام، ایوان‌های شرقی و غربی که دارای کتیبه‌های کاشی‌کاری معرق نفیسی بودند نیز توسط گروه امانی میراث‌فرهنگی مرمت شدند. یکی از این کتیبه‌ها به طور کامل بازسازی شده و دیگری پس از پایان فصل سرما نصب خواهد شد. با جذب اعتبار ملی، پروژه مرمت در دستور کار قرار گرفت و گروه‌های فنی بر تثبیت سازه‌های میانی و تحتانی تمرکز کردند تا از حرکت عناصر سازه‌ای و بستر بنا جلوگیری شود. همچنین، کاشی‌های کف شبستان برداشته و استحکام‌بخشی لازم انجام گردید.»
مدیرگروه امانی ادارهمیراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری اضافه کرد: «اکنون نیز پیگیری‌ها برای دریافت بودجه از اداره کل میراث‌فرهنگی ادامه دارد تا مراحل بعدی مرمت آغاز شود. در زمینه اعتبارات استانی نیز درخواست‌هایی مطرح‌شده، اما تاکنون تخصیص کامل صورت نگرفته است. باوجود تعدد بناهای تاریخی ارزشمند در استان، مسجد سید به دلیل ویژگی‌های خاص معماری آن که الهام‌گرفته از دوره صفوی و حتی پیش از آن است، اهمیت ویژه‌ای دارد. این مسجد مانند موزه‌ای از معماری دوران قاجار محسوب می‌شود و میراث‌فرهنگی به طور مستمر پیگیر حفظ و مرمت آن است.»
او خاطرنشان کرد: «تنها اداره میراث‌فرهنگی تاکنون اقدامات جدی انجام داده است. بارها گفتگوهایی با اداره اوقاف صورت‌گرفته، اما نتیجه مثبت و حمایتی از سمت آن‌ها انجام نشده. این مسجد نیاز به یک طرح جامع مرمت دارد که توسط متخصصان سازه‌های تاریخی و تزیینات معماری بررسی و تصویب شود. این طرح باید بودجه‌ای کلان دریافت کند تا طی چند فاز تکمیل گردد. باتوجه‌به موضوع فرونشست زمین که تمامی بناهای تاریخی را تهدید می‌کند، وضعیت مسجد سید و حمام علی‌قلی آقا نگران‌کننده‌تر است؛ چراکه زمین این منطقه به دلیل آبرفتی بودن خاک، بسیار ضعیف‌تر از مناطقی مانند میدان نقش‌جهان یا اطراف زاینده‌رود است. بر اساس نظر کارشناسان، مرمت مسجد سید باید طی چند فاز انجام شود؛ ابتدا استحکام‌بخشی سازه‌ای، سپس مرمت بنای اصلی و در مرحله آخر تزیینات معماری. این اقدامات نه‌تنها نیازمند همکاری تمام نهادهای مرتبط است، بلکه تخصیص اعتبارات کافی نیز حیاتی است تا این بنای ارزشمند حفظ شود.»
محمدعلی ایزدخواهتی، مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان
«در خصوص مسجد سید جلسات متعددی با همکاران شهرداری منطقه یک، اوقاف و میراث داشته‌ایم. چندین مسئله دراین‌خصوص اهمیت به سزایی دارد. مسئله فرونشست و نسبت آن با بناهای تاریخی هنوز ناشناخته است. جا دارد میراث‌فرهنگی به‌عنوان دستگاه حاکمیتی و متولی امر، به همراه دانشگاه‌ها و مشاوران فنی مهندسی، به راهکارهایی دست پیدا کنند و در اختیار مجریانی چون سازمان ما و دستگاه‌های اجرایی قرار دهند تا اقدامات منطقی برای مواجهه داشته باشیم.»
ایزدخواهتی ادامه داد: «در خصوص مسجد سید باید گفت که بنا موقوفه است و متولی نگهداری آن اداره اوقاف است. اقدام مستقیم شهرداری برای هزینه بودجه شهر در یک بنای دارای متولی، خیلی آسان نیست. ما درباره بناهای وقفی پیشنهادهایی به اوقاف داده‌ایم که اگر موافقت کنند و مدیریت شهری هم باتوجه‌به محدودیت‌های قانونی و مالی مشکلی نداشته باشد، می‌توان اقدامات خوبی انجام داد.»
او تأکید کرد: «همراهی و همسویی همه دستگاه‌ها لازم است. تنها شهرداری نمی‌تواند بناهای ارزشمندی چون مسجد سید را حفاظت کند. شایسته است تمام متولیان امر، به‌ویژه خیرین، همکاری کنند تا بتوانیم اقدامات مؤثری را رقم بزنیم. این همسوسازی وظیفه متولیان اصلی یعنی اوقاف و میراث‌فرهنگی است. ما نیز در حد توانمان در خدمت خواهیم بود و از هیچ همکاری دریغ نمی‌کنیم.»
حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدحسین بلک، مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان اصفهان بیان کرد: «در وضعیت کنونی، مسجد به یک سری اقدامات ترمیمی و بازسازی نیاز دارد، خصوصاً در بخش ساختمان. خوشبختانه عزیزان ما در میراث‌فرهنگی باتوجه‌به قابلیت‌های اعتباری که در اختیار دارند، وارد عمل شده‌اند. هر نوع عملیات مرمتی نیز باید توسط افرادی انجام شود که کاملاً منطبق با طرح‌ها و اصول مرمت باشند.»
او توضیح داد: «متأسفانه در چند سال اخیر، اعتبارات ما در این حوزه تقریباً به صفر رسیده است. به‌ویژه در شهرستان اصفهان که یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی ما در آن قرار دارد. ما از بودجه‌های مرتبط با تملک دارایی‌ها و اقدامات ساختمانی کاملاً بی‌بهره بوده‌ایم. این اماکن تاریخی فاقد درآمد اقتصادی پایدار هستند و درآمدهای مؤثر دیگری هم ندارند؛ بنابراین نیاز است که کلیه دستگاه‌ها در این زمینه همکاری و مشارکت کنند. میراث‌فرهنگی نیز تحت نظارت خود، برخی اقدامات را آغاز کرده است، هرچند سطح انتظارات برای تخصیص اعتبارات استانی هنوز برآورده نشده است.»
مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان اصفهان ادامه داد: «با اینکه این موضوع بارها از طریق رسانه‌ها بیان شده و مسئولین نیز از نزدیک بازدیدهایی انجام داده‌اند، تاکنون تغییری جدی مشاهده نشده است. امیدواریم تا پایان سال جاری، بخشی از این اعتبارات تأمین شود. مسجد سید دارای تولیتی است که سال‌هاست از مراجع قانونی اقداماتی صورت‌گرفته و افرادی که متولی هستند، عملاً نشان داده‌اند که امکان اداره این وضعیت را ندارند. اداره اوقاف نیز به معنای واقعی تولیت را بر عهده ندارد، اگرچه متولیان آمادگی خود را برای همکاری در بخش ساختمان اعلام کرده‌اند.»
او افزود: «مسجد دارای موقوفات و اموال مالی مشخصی هست، اما متأسفانه این حقوق در سال‌های گذشته واگذار شده‌اند و منابع کافی برای تأمین نیازهای فعلی وجود ندارد. ما گزارش‌هایی درباره مسجد سید و اماکن مشابه تهیه و به ستاد مرکزی منتقل کرده‌ایم. مسئولین نیز از نزدیک شرایط را بررسی کرده‌اند. درخواست ما این است که اگر امکان حمایت ملی یا کشوری وجود داشته باشد، بخشی از نیازهای فعلی تأمین شود.»
حجت السلام بلک در پایان تأکید کرد: «انتظار داریم برای این نوع اقدامات، بودجه‌ای اختصاصی تعریف شود. در برخی شهرستان‌ها باوجود محدودیت‌های اعتباری، امکاناتی برای مساجد و بقاع متبرکه فراهم شده است، اما در شهرستان اصفهان شرایط ویژه‌تری حاکم است. توصیه ما به مسئولین بودجه‌ای استان و عزیزان حوزه میراث‌فرهنگی این است که ضمن توجه به این موضوع، از ردیف‌های اعتباری موجود نیز برای نیازهای این اماکن استفاده کنند. امیدواریم با همکاری نهادهای مرتبط و طرح مسئله در رسانه‌ها، مشکلات به نتیجه‌ای مطلوب برسد و شرایط بهبود یابد.»
امروز مسجد سید نه‌تنها یک بنای مذهبی که آیینه‌ای از هنر، تاریخ و هویت اصفهان است؛ هویتی که زیر فشار فرونشست و غفلت، ترک برمی‌دارد. این یادگار قاجاری با گنبدهای فیروزه‌ای و کتیبه‌های ظریف خود، قرن‌ها شاهد نماز، دعا و زندگی مردم این شهر بوده و شایسته آن است که باهمت همگانی، بار دیگر شکوه گذشته‌اش را بازیابد. اگر امروز آستین همت بالا بزنیم، فردا نسل‌های آینده در سایه این گنبدها، داستان تلاش ما را خواهند شنید؛ و این بهترین میراثی است که می‌توان برای آنان به جا گذاشت.