هشدار ملی: خطر تشنگی در فلات مرکزی ایران!
فاجعه آبی؛ ذخیره سد زاینده‌رود در بحرانی‌ترین وضعیت سال‌های اخیر، هشدار کاهش ذخایر آبی در سدهای کشور
ذخیره آب سد زاینده‌رود اصفهان به ۱۳۷ میلیون مترمکعب، یعنی کمتر از نصف سال گذشته رسید. مدیر تاسیسات سد، این حجم ذخیره را بحرانی‌ترین وضعیت سال‌های اخیر دانسته است. تداوم خشکسالی در زاگرس و سوءمدیریت منابع آبی، علت اصلی این بحران ملی اعلام شده است.
اصفهان زیر تیغ تشنگی! در قلب فلات مرکزی ایران، جایی که رگ حیاتی میلیون‌ها نفر در استان‌های اصفهان، یزد و چهارمحال و بختیاری به جریان آب سد زاینده‌رود وابسته است، وضعیت از حالت بحران فراتر رفته و به فاجعه نزدیک می‌شود. بر اساس آخرین گزارش‌های رسمی، حجم ذخیره این سد مهم کشور به حدی کاهش یافته که رکورد کمترین میزان در سال‌های اخیر را شکسته و زنگ خطر را نه فقط برای کشاورزی و صنعت، بلکه برای تأمین آب شرب میلیون‌ها نفر به صدا درآورده است. این گزارش عمیق، روایتی هولناک از وضعیت سد زاینده‌رود و دلایل اصلی رسیدن این مخزن حیاتی به عمق ۴۰ متری را بررسی می‌کند.
کاهش نگران‌کننده و بحرانی ذخیره آب سد زاینده‌رود
ذخیره آب سد زاینده‌رود در استان اصفهان به کمترین میزان در سال‌های اخیر رسیده و زنگ خطر کم‌آبی را در فلات مرکزی ایران به صدا درآورده است. این وضعیت بحرانی در سد زاینده‌رود در حالی رخ داده که گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد ذخایر آبی بسیاری از سدهای کشور نیز به دلیل خشکسالی‌های متوالی و سوءمدیریت‌ها، به شدت کاهش یافته است.
وضعیت نگران‌کننده سد زاینده‌رود: ذخیره آب نصف شد
میزان ذخیره آب پشت سد زاینده‌رود به طور چشمگیری کاهش یافته و به تنها ۱۳۷ میلیون مترمکعب رسیده است. این در حالی است که در مدت مشابه سال گذشته، این رقم بیش از ۲۷۰ میلیون مترمکعب بوده است.
احمدرضا صادقی، مدیر تاسیسات سد زاینده‌رود، با تأکید بر ابعاد این بحران اظهار داشت:
«گنجایش مخزن سد زاینده‌رود یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون مترمکعب است و این میزان ذخیره کنونی نشان‌دهنده کاهش چشمگیر آب در مقایسه با میانگین بلندمدت است.»
این مقام مسئول، به لحاظ فیزیکی نیز وخامت اوضاع را روشن ساخت و افزود:
«ارتفاع مخزن سد برای آبگیری ۸۸ متر اعلام شده، در حالی که هم‌اکنون تنها حدود ۴۰ متر از این ارتفاع دارای آب است.» وی همچنین با اشاره به ساختار سد تأکید کرد: «از آنجا که ساختار سد مخروطی است، در عمق پایین‌تر حجم ذخیره به‌مراتب کمتر می‌شود.»
صادقی، دلیل اصلی این کاهش را تشریح کرد:
«هنوز در نیمه دوم آبان‌ماه بارش مؤثری در سرشاخه‌های زاینده‌رود اتفاق نیفتاده است.» وی افزود که «تداوم خشکسالی و کاهش چشمگیر بارش‌ها در سال‌های اخیر، به‌ویژه در ارتفاعات زاگرس مرکزی، موجب شده ورودی سد به حداقل برسد.»
سد زاینده‌رود به عنوان یکی از مهم‌ترین سدهای کشور در فلات مرکزی ایران، تأمین‌کننده آب شرب میلیون‌ها نفر از ساکنان استان‌های اصفهان، چهارمحال و بختیاری و یزد به شمار می‌رود. مدیر تاسیسات سد، نسبت به پیامد‌های این کمبود هشدار داد و گفت: «کاهش حجم ذخیره آن می‌تواند بر بخش‌های مختلف زندگی، کشاورزی و صنعت این مناطق اثرگذار باشد.»
او در پایان ابراز امیدواری کرد: «با آغاز بارش‌ها و برنامه‌ریزی دقیق در مدیریت منابع آب، وضعیت مخزن سد در ماه‌های آینده بهبود یابد و بخشی از کمبود‌های کنونی جبران شود.»
بحران کاهش ذخایر: از زاینده‌رود تا سدهای دیگر ایران
کاهش نگران‌کننده ذخایر آب، مختص به سد زاینده‌رود نیست و به یک چالش ملی تبدیل شده است. سدهای پنج‌گانه اطراف تهران و بسیاری دیگر از مخازن آبی کشور نیز با وضعیت مشابهی دست و پنجه نرم می‌کنند. عوامل اصلی کاهش ذخایر سدها در سال اخیر در ایران را می‌توان در چهار عامل کلیدی خلاصه کرد:
-
خشکسالی‌های متوالی و تغییرات اقلیمی: ایران با کاهش بارش ۳۰ تا ۴۰ درصدی نسبت به میانگین بلندمدت مواجه است و سال ۲۰۲۵ یکی از خشک‌ترین سال‌ها در دهه‌های اخیر است.
-
برداشت بی‌رویه و نامناسب آب: مصرف بیش از حد آب در بخش کشاورزی، صنعتی و شهری، به ویژه در مناطق بالادست سدها، و برداشت‌های غیرمجاز و نابخردانه، ورودی آب به سدها را به حداقل رسانده است.
-
مدیریت ناکارآمد منابع آب: عدم اتخاذ سیاست‌های جامع مدیریت تقاضا و تکیه صرف بر مدیریت عرضه، کارایی سدها را کاهش داده است.
-
ساخت و بهره‌برداری نامناسب سدها: عدم لحاظ شرایط اقلیمی گرم و خشک در طراحی سدها، و همچنین اثرات سدهای متعدد بر هم، باعث شده بخش قابل توجهی از ظرفیت مخازن سدها خالی بماند.
در کنار این دلایل، افزایش جمعیت و توسعه نامتوازن مناطق شهری کم‌آب نیز فشار مضاعفی بر منابع آب وارد کرده است که بحرانی شدن وضعیت ذخایر سدها را تشدید کرده است. این عوامل در مجموع کاهش زیاد ذخایر آب سدها را در سال اخیر رقم زده‌اند و به‌عنوان چالش جدی آب در کشور مطرح هستند.
راهکارهای کوتاه‌مدت برای مقابله با بحران سدها
برای جلوگیری از خشک شدن سدهای بحرانی و کسب زمان جهت برنامه‌ریزی‌های بلندمدت، مجموعه‌ای از راهکارهای کوتاه‌مدت ضروری هستند که باید فوراً به اجرا درآیند:
-
کاهش مصرف آب کشاورزی: با اعمال الگوی کشت بهینه و ممنوعیت کشت محصولات آب‌بر در حوضه‌های آبریز بحرانی.
-
بازتخصیص و اولویت‌بندی: اولویت‌دهی به تأمین آب شرب و صنعت و محدود کردن مصارف غیرضروری با ابزار تشویق یا جریمه.
-
کنترل برداشت آب: بررسی و کنترل دقیق میزان برداشت آب و شناسایی مصرف‌کنندگان مجاز و غیرمجاز برای جلوگیری از برداشت غیرمجاز.
-
بهره‌وری مصرف آب: استفاده از شیرآلات هوشمند و فناوری‌های نوین در آبیاری و کاهش هدررفت.
-
هماهنگی بین نهادی: مدیریت یکپارچه و اجرای سیاست‌های بحران‌آب توسط وزارتخانه‌های نیرو، جهاد کشاورزی، محیط زیست و استانداری‌ها.
-
بهینه‌سازی شبکه‌ها: تعویض و بهینه‌سازی بخش‌های فرسوده شبکه‌های آبرسانی برای کاهش هدررفت.
-
فرهنگ‌سازی: اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی برای مردم و کشاورزان درباره اهمیت صرفه‌جویی آب.