ابعاد جديد پروژه تخريب مسجد كازروني/سايه سوداگري بر بناي ارزشمند تاريخي اصفهان
مسجد کازرونی عباس‌آباد، سالیان سال به‌عنوان مسجد شاخص معاصر میزبان نمازگزاران است و بسیاری از بزرگان مانند علما و شهدای شاخص در آن تردد داشتند و نماز خواندند؛
كورش ديباج
مسجد کازرونی عباس‌آباد، سالیان سال به‌عنوان مسجد شاخص معاصر میزبان نمازگزاران است و بسیاری از بزرگان مانند علما و شهدای شاخص در آن تردد داشتند و نماز خواندند؛ پاک کردن این مسجد از حافظه جمعی مردم اصفهان، ضربه بزرگی به پیکره فرهنگی این شهر وارد می‌کند؛ اما متأسفانه هیئت‌امنای اين مسجد مصّر هستند اين بنا را تخريب و يا به بنا به صحبت خودشان توسعه و بازسازي كنند تا فضاي بيشتري در اختیار نمازگزاران قرار گيرد.
طي جلسه اخيري كه هیئت‌امنای مسجد با نمازگزاران در مورد توسعه فضاي مسجد كازروني برگزار كرد، اعلام شد كه اين بنا فاقد ارزش شاخص معماري است در صورتيكه طي نامه‌ای كه مطرح‌ترین معماران كشور و استان اصفهان همچون احمد منتظر، عليرضاخواجويي، محسن نكويي اصفهاني، سيد مرتضي فرشته نژاد، خطاب به سيد محسن قائم فرد، وكيل ورثه خانواده كازروني نوشتند به معماري منحصربه‌فرد و ارزشمند بودن اين بنا ازلحاظ تاريخي اذعان كردند و از وكيل ورثه خانواده كازروني درخواست كردند كه مانع تخريب و يا حتي تغييراتي در ساختار معماري مسجد با عنوان توسعه مسجد شوند.
از طرفي هیئت‌امنای مسجد كازروني در این نشست پرسش و پاسخ عنوان كردند كه اين مسجد تاريخي نبوده و جز بناهاي ستاره‌دار و ثبت ملي نيست كه نتوان در آن توسعه و ساخت‌وساز انجام داد و اگر اين بنا ستاره‌دار بود هیئت‌امنا اقدام به توسعه مسجد نمی‌کردند، اما طي نامه‌ای كه وحيد مهدويان، معاون شهرسازي و معماري شهرداري اصفهان خطاب به معاون معماري و شهرسازي اداره كل راه و شهرسازي استان اصفهان نوشته، آمده است: كه نسبت به بازنگري ستاره شدن مسجد كازروني به‌عنوان بناي واجد ارزش تاريخي، معماري در طرح بازنگري طرح تفصيلي در كميسيون ماده پنج موضوع مطرح و نتيجه به شهرداري اعلام شود.
علاوه بر موارد فوق طي نامه‌ای كه سيد مهدي موسوي موحد، معاون ميراث فرهنگي استان اصفهان خطاب به مدير شهرداري منطقه يك ارسال‌شده، آمده است: كه اين مسجد از آثار تاريخي ارزشمند شهر اصفهان است و بر اين اساس هرگونه تخريب، تفكيك و نوسازي آن ممنوع و صرفا مرمت اصولي بنا با ساختار اصيل و كالبد تاريخي، مطابق با طرح مورد تائید و با نظارت اين اداره كل امکان‌پذیر خواهد بود.
هرچند برخي نمازگزاران اين نامه‌نگاری و موضوع آن را به هیئت‌امنا مسجد بازگو كردند، اما هیئت‌امنای بر اين باور هستند كه نامه معاون ميراث فرهنگي استان اصفهان از وجاهت قانوني و اجرايي برخوردار نيست و ملاك هیئت‌امنا در توسعه مسجد نامه عليرضا ايزدي، مدیرکل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنایع‌دستی استان اصفهان است كه ماه‌ها قبل از ارسال نامه معاونش به هیئت‌امنا نوشته و اجازه تخريب و توسعه مسجد را صادر كرده است.
پاک کردن مسجد کازرونی از حافظه جمعی مردم، ضربه بزرگی بر پیکره فرهنگی اصفهان
كاوه امين، معمار و فعال میراث فرهنگی در گفت‌وگو با اصفهان امروز می‌گوید: هیئت‌امنای مسجد ۸۰ ساله کازرونی، باانگیزه‌های مالی و به بهانه‌های واهی مانند کمبود جا برای نمازگزاران و ریختن تعدادی از کاشی‌ها، به سرمایه‌گذاران غیربومی که نامشان هم اعلام‌نشده، برای تخریب این مسجد و احداث یک بنای چندطبقه و تبدیل آن به پایگاه فرهنگی چراغ سبز نشان دادند.
او می‌افزاید: تصمیم بر این است که طبقه همکف بنای جدید مسجد باقی بماند و در سایر طبقات نیز شامل مواردی مانند کلاس‌های آموزشی، بازی کامپیوتری، بیلیارد و اتاق خادم مسجد می‌شود.
اين معمار و فعال ميراث فرهنگي تصريح می‌کند: سرمایه‌گذاران نیز با توجه به اینکه زمین مسجد در جای بسیار مناسبی از شهر قرار دارد و می‌توانند نقطه‌ای را در شهر اصفهان به‌عنوان یک پایگاه سرمایه‌گذاری خیریه خود نشان معرفی کنند، بسیار راغب به هزینه در این طرح هستند.
او بابیان اینکه از چند سال پیش‌بر روی این طرح تمرکز شده است، می‌گوید: هیئت‌امنای این مسجد، در ارتباط با افراد دارای نفوذ شهر، موافقت را از آنان هم گرفتند و زمینه تخریب این بنای باارزش را فراهم کردند.
امين می‌افزاید: افرادی که انتظار می‌رفت حافظ ارزش‌های هویتی اصفهان باشند، خلاف انتظارات ما رفتار کردند و بدین ترتیب همه سدهای فرهنگی شکسته شد و نزدیک است که این سیلاب، مسجد کازرونی عباس‌آباد را از ریشه بکند.
از بافت تاریخی عباس‌آباد چیز زیادی باقی نمانده است
او اظهار می‌کند: خیابان عباس‌آباد اصفهان در دوران شاه‌عباس صفوی تأسیس شد و بعدها به دلیل اینکه محل اسکان تاجران آذربایجان و تبریز و اردبیل بود، محله‌ی تبریزی‌ها در این منطقه شکل گرفت.
اين معمار و فعال ميراث فرهنگي ادامه می‌دهد: در این دوره، باغ خانه‌های بزرگی در این منطقه ساخته شد که در زمان‌های مختلف دست‌به‌دست بین افراد می‌چرخید و تبدیل به محله‌ی اعیان‌نشین اصفهان شد.
او می‌گوید: در دوران قاجار و پهلوی، این خانه‌ها به قسمت‌های کوچک‌تر تقسیم شد و به‌مرور براثر این تقسیمات، تخریب‌ها سرعت گرفت.
امين تصريح می‌کند: به‌واسطه ارزشمندتر شدن زمین در سالیان گذشته، به‌ویژه در خیابان عباس‌آباد، این خانه باغ‌ها به‌نوبت تخریب و به چندطبقه تبدیل شد و اکنون از این بافت تاریخی ارزشمند دوران صفویه، به‌جز چند خانه مشخص، چیز قابل‌توجهی باقی نمانده است.
او ادامه می‌دهد: در دوران پهلوی اول و اوایل پهلوی دوم (بین سال‌های 1305 تا 1330)، به دلیل اینکه معماری و شهرسازی تغییر نکرده بود، آثار زیبایی در این منطقه ساخته شد که مهم‌ترین این آثار، مسجد کازرونی عباس‌آباد است.
اين معمار و فعال ميراث فرهنگي می‌گوید: این مسجد با سرمایه‌گذاری خانواده کازرونی که از متولان آن دوره بودند، به سبک معماری اصیل ایرانی بنا شد و اکنون بنایی هم سن و هم‌ارزش با معماری این مسجد در محله عباس‌آباد وجود ندارد.
او اظهار می‌کند: هم‌دوره با این مسجد، آثاری در وسط شهر وجود دارد اما ازلحاظ ترکیب‌بندی فضایی، فضای پر و خالی هندسی و دسترسی مکانی، بهترین مسجدی که در دوران پهلوی دوم در اصفهان ساخته شد، مسجد کازرونی عباس‌آباد است زیرا برای ساخت آن از معماری گذشته ایران الگوبرداری شد و توانسته است نیازهای معاصر را پاسخگو باشد، ازاین‌رو بسیار برای معمارها و دوستداران میراث فرهنگی اهمیت دارد و یک بنای استثنایی محسوب می‌شود.
امين می‌گوید: این بنا، آثار تاریخی ارزشمندی مانند کتیبه‌هایی با خط بسیار ارزشمند، کاشی‌های معرق، حیاط هشت‌گوشه، ایوان‌های شمالی و جنوبی و شبستان زمستانی دارد که به دلیل تطابق با معماری اصیل ایرانی، بسیار ارزشمند است.
بعد از تخریب مسجد کازرونی، دیگر نمی‌توان مسجدی درخور مسجد فعلی بنا کرد
او بابیان اینکه بعد از تخریب مسجد کازرونی، دیگر نمی‌توان مسجدی درخور مسجد فعلی بنا کرد، تصريح می‌کند: این بنادر دوران ویژه معماری ایران و حضور استادان ساخته‌شده و همچنین، معماری کنونی به‌واسطه تک طبقه بودنش ویژگی‌های ارزشمند برشمرده را دارد اما وقتی تعداد طبقات بنا بیشتر شود، ساختار و دسترسی آن به‌طورکلی تغییر می‌کند و به‌ویژه، سیستم دسترسی عمودی آن بر ساماندهی فضایی مؤثر خواهد بود و دیگر نمی‌توان چنین نقشه‌ای با این کیفیت ساخت.
اين معمار و فعال ميراث فرهنگي بابیان اینکه برای تخریب و یا ساخت مسجد، احکام شرعی وجود دارد که باید موردتوجه قرار بگیرد، اظهار می‌کند: بر این اساس، هیئت‌امنای مسجد کازرونی از يكي مراجع تقليد پرسشي بر اساس منافع خود بدین‌صورت پرسیدند که «اگر مسجدی کهنه باشد، آیا می‌توان آن تخریب کرد و از نوساخت؟» كه پاسخ به اين پرسش مثبت اعلام شد.
او تأکید می‌کند: هیئت‌امنای مسجد، به‌واسطه پاسخ اين عالم ديني گفتند علما هم در خصوص تخریب این بنا نظر مثبت دارند. پس مشکل شرعی وجود ندارد؛ اما باید توجه داشته باشیم که پرسیدن پرسش به این شکل جهت‌گیری غلطی دارد؛ زیرا مگر این مسجد کهنه است؟ مگر پاسخگوی نیازهای مردم نیست؟
امين می‌افزاید: می‌توان زمین بخش جنوبی مسجد کازرونی را بدون تخریب به بنا الحاق کرد و این مسجد قابل گسترده شدن است؛ راهکارهایی وجود دارد که با درصد تخریب حدود 10 تا 15 درصد و حفظ معماری کنونی، مسجد را گسترش داد.
چراغ سبز برخي مسئولان براي تخريب مسجد كازروني خيانت بزرگ به شهر اصفهان
او با اشاره به اینکه در حال حاضر تصمیم هیئت‌امنا و میراث فرهنگی شهرستان اصفهان در خصوص تخریب این بنا واضح و آشکار است، می‌گوید: یکی از خیانت‌هایی که به شهر اصفهان می‌شود این است که برخی مسئولان به تخریب این بنا چراغ سبز نشان دادند و متمولان هم می‌خواهند در نقطه حساسی مانند عباس‌آباد اثری از خود به‌جای بگذارند؛ امید است درنهایت عقل حاکم شود.
اين معمار و فعال فرهنگی اصفهان تأکید می‌کند: هیئت‌امنای مسجد بهتر بود از مراجع بپرسند: «آیا مسجدی که در حال حاضر، قابلیت برگزاری نماز به بهترین کیفیت و کمیت را دارد، قابلیت تخریب و تبدیل شدت به مسجد و مجموعه فرهنگی را دارد؟» فکر می‌کنم پاسخ علما به این پرسش منفی خواهد بود. پس پرسش جهت‌دار پاسخ دیگری دارد.
او می‌گوید: تصمیم‌گیرندگان قصد و غرض سیاسی و شخصی برای خود را در سرنوشت این مسجد لحاظ نکنند و فقط رضای خدا را مدنظر قرار دهند، به حرف دوست داران میراث فرهنگی گوش دهند و اهالی و دوستداران اصفهان را دشمن تلقی نکنند که تجربه‌های تلخ گذشته تکرار نشود.
امين ادامه می‌دهد: هدف این است که صدای ما در گوش تاریخ بماند تا آیندگان بدانند روزی افرادی حرف‌هایی گفتند و درنهایت موردتوجه قرار گرفت یا نگرفت.
او تصريح می‌کند: شهرداری منطقه یک و اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، متولی مسجد کازرونی هستند و از متولیان انتظار بیشتری می‌رود.
اين معمار و فعال فرهنگی اصفهان تأکید می‌کند: شهرداری و اداره کل میراث فرهنگی کاملاً به موضوع مسجد عباس‌آباد واقف هستند اما گاهی ابراز بی‌اطلاعی می‌کنند و این مسئله مهمی است که پس نامه‌نگاری‌ها و اسناد و مدارک تولیدشده در خصوص این مسجد کجاست؟ اگر واقعاً بی‌اطلاع هستید پس در جایگاه درستی قرار نگرفته‌اید و اگر اطلاع دارید و چشم می‌بندید، خائن هستید.
او می‌گوید: دستگاه‌های متولی امیدی نیست و امید می‌رود مردم، به‌عنوان حافظان اصلی میراث فرهنگی به عرصه وارد شوند و از میراث و هویت شهر محافظت کنند.
حال بايد ديد كه با توجه به نامه‌نگاری‌ها كه در خصوص ارزشمند بودن مسجد تاريخي كازروني مطرح است، اين بنا همچون حمام خسرو آقا كه یک‌شبه بی‌صدا تخريب شد، تخريب می‌شود؟ و يا اداره كل ميراث فرهنگي استان اصفهان به همراه ساير نهادهاي متولي شهر اصفهان نخواهند گذاشت كه اين بناي تاريخي ارزشمند و منحصربه‌فرد تخريب شود.