دکتر علی ارحمی، متخصص طب اورژانس و استاد دانشگاه شهید بهشتی
توجه به آسیب‌های ثانویه؛ ضرورت پیشگیری از عوارض تصادف
تصادفات یکی از بزرگترین چالش‌های جدی در کشور ما محسوب می‌شود. براساس قوانین موجود، مصدومان حوادث رانندگی باید در اسرع‌وقت به اولین مرکز درمانی منتقل شوند که اگر مراکز ویژه تصادفات باشد، ارجحیت دارد. پس از انجام اقدامات درمانی در صورت نیاز به مراکز تخصصی‌تر ارجاع داده می‌شود تا درمان‌های تکمیلی انجام شود.
در زمان وقوع تصادفات و حوادث رانندگی، بروز دو نوع آسیب به مصدوم قابل‌تصور است. آسیب‌های اولیه مانند آسیب‌های مغزی و ریوی بلافاصله پس از ضربه اتفاق می‌افتد و اقدامات پزشکی بیشتر نیز نمی‌توان برای بهبود این آسیب‌ها انجام داد. در واقع، مراقبت‌ها و درمان‌ها چندان تاثیری در بهبود نخواهندداشت.
اما آنچه اهمیت بیشتری پیدا می‌کند، آسیب‌های ثانویه است. پس از ضربه، یک‌سری آسیب‌ها اتفاق می‌افتد که اگر پیشگیری و درمان نشوند، عوارض بیشتری فرد را تهدید می‌کند.
مهم‌ترین اقدامات در پزشکی این است که آسیب‌های ثانویه کمتر شوند. هرچه درمان این آسیب‌ها در اسرع‌وقت، به‌طور صحیح و اصولی انجام شود و مصدوم سریع‌تر به مرکز درمان قطعی انتقال یابد، نتیجه موفقیت‌آمیزتر خواهدبود. اقدامات اولیه ممکن است در اورژانس یا اتاق عمل انجام شود اما در هرحال، انجام سریع و صحیح این اقدامات بسیار اهمیت خواهدداشت.
کنترل فشار خون و اکسیژن خون مصدوم از بدو حادثه باید مدنظر باشد
حضور سریع نیروهای اورژانس در صحنه تصادف و انجام اقدامات اولیه برای جلوگیری از افت فشار خون و کمبود اکسیژن نقش حیاتی دارد. در واقع، پس از بروز تصادفات و حوادث، توجه به دو نکته مهم جلوگیری از افت فشار خون و اطمینان از اکسیژن‌رسانی کافی به ارگان‌های حیاتی حائزاهمیت است.
این دو مراقبت از مصدوم باید از زمان وقوع آسیب آغاز شود و در صورت بی‌توجهی و صبرکردن برای رسیدگی تا زمان حضور در بیمارستان و اورژانس، بروز عوارض جدی قابل انتظار است که حتی اگر مصدوم بهبود یابد، با عوارض مغزی متعدد و جدی روبرو خواهدبود. زمانی می‌توان گفت مصدوم وضعیت مطلوبی دارد که با کمترین عوارض مغزی از بیمارستان ترخیص شود.
حفظ وضعیت ایده‌آل برای مصدوم به عوامل مختلف از جمله حضور بهنگام نیروهای پلیس برای ایمنی صحنه تصادف، حضور سریع نیروهای اورژانس، حتی رفتارهای مردم حاضر در این شرایط، انتقال به‌موقع مصدوم به بیمارستان و هماهنگی بین اورژانس پیش‌بیمارستانی و بیمارستان بستگی دارد که پس از آن نیز در صورت نیاز، مصدوم به مرکز اصلی درمان منتقل شود.
انتقال مصدوم ممکن است در شرایط خاصی به‌شکل هوایی باشد و اگر کمتر از یک ساعت مسافت با مرکز درمانی است و مصدوم در این فاصله آسیب نمی‌بیند، با خودروی اورژانس منتقل می‌شود. البته به‌طور کلی، انتقال مصدوم به شرایط جوی، وضعیت حادثه و عوامل دیگری بستگی دارد که با ارزیابی نیروهای اورژانس صورت می‌گیرد. اما مهم‌ترین اقدام این است که از بروز آسیب‌های ثانویه جلوگیری شود.
هرگز بدون توجه به ایمنی صحنه برای کمک‌رسانی اقدام نکنید
پس از وقوع هر نوع حادثه، مهم‌ترین نکته توجه به ایمنی صحنه است زیرا در چنین شرایطی احتمال گازگرفتگی، انفجار، سقوط کابل‌های برق و... وجود دارد. از همین‌رو پیش از هر اقدام کمک‌رسانی توسط رهگذران یا دیگر افراد حاضر در صحنه باید ایمنی محیط لحاظ گردد.
به‌عبارتی اگر ایمنی وجود ندارد، ورود به صحنه ممنوع و خطرناک است و در ابتدا حتما باید ایمنی جان کمک‌رسان تامین شود. زمانی که به‌عنوان مثال مردم با صحنه تصادف یا هر حادثه دیگری مواجه می‌شوند، نباید بی‌مهابا و بدون توجه به شرایط، وارد صحنه شوند و حتما ایمنی را مدنظر داشته‌باشند. در گام بعد، کمک‌رسانی باید صورت گیرد و بلافاصله به نیروهای پلیس و اورژانس اطلاع داده‌شود.
اگر ضرورت و خطر وجود ندارد، مصدوم را حرکت ندهیداما تا رسیدن نیروهای اورژانس می‌توان اقداماتی برای بهبود وضعیت مصدومان انجام داد اما آگاهی در این زمینه ضروری است. نکته بسیار مهم اینکه اگر ضرورتی برای تغیرحالت مصدوم وجود ندارد، باید از این کار صرفنظر کرد. گاه به‌رغم هوشیاری مصدوم، آسیب‌های نخاعی اتفاق افتاده که حرکت مصدوم می‌تواند منجر ضایعات جدی و حتی جبران‌ناپذیر شود. این مساله به‌خصوص در مورد تصادفاتی با شدت آسیب بالا مانند برخورد دو خودرو از روبرو، چپ‌شدن خودرو، برخورد خودرو به عابر پیاده یا دوچرخه‌سوار و...، اهمیت بیشتری خواهدداشت. همچنین سالمندان و کودکان نیز جرو گروه‌های پرخطر محسوب می‌شوند و حتی به‌رغم هوشیاری در معرض آسیب‌های بیشتر هستند.
حرکت مصدوم در شرایط خاصی مانند احتمال انفجار اتومبیل ضرورت پیدا می‌کند. البته در این موارد نیز رعایت نکات ایمنی وضعیت مصدوم بسیار اهمیت دارد. تغییرحالت مصدوم باید فقط به‌شکل کشیدن باشد و با گرفتن از ناحیه زیربغل مصدوم، او را از اتومبیل خارج کرد. در واقع، مصدوم نباید راه برود و جابجا شود. ضمن اینکه وضعیت صحیح گردن نیز باید حفظ شود و ستون فقرات تا حدامکان حرکت نداشته‌باشد زیرا ممکن است آسیب‌های جزئی در ستون فقرات با حرکت مصدوم تشدید شود.
در شرایطی که ضرورت تغییر حالت نیست، مصدوم تا رسیدن نیروهای اورژانس در وضعیت خود باقی بماند. اگر هوا سرد است یا احساس سرما دارد، لازم است بدن او را گرم نگه داشت.
معمولا یکی از باورهای اشتباه این است که به مصدوم آبمیوه یا نوشیدنی‌‌های دیگر خورانده می‌شود. در حالی‌که احتمال استفراغ به‌دنبال ضربه سر حتی ضربه خفیف نیز وجود دارد و این کار موجب آسپیره یا ورود مایع به مجاری تنفسی می‌شود که وخامت اوضاع را تشدید می‌کند.
در مواقعی که مصدوم هوشیاری کافی ندارد، می‌توان در شرایط ضرورت تا رسیدن نیروهای اورژانس با حفظ وضعیت صحیح گردن، او را به حالت خوابیده به پهلو قرار داد تا اگر استفراغ اتفاق افتاد، موجب خفگی نشود. البته این کار باید با کمک از فرد دیگری باشد و همزمان کل بدن مصدوم به پهلو خوابیده شود. هرگز در این شرایط نباید مصدوم را یک نفر به تنهایی تغییرحالت دهد.
زمانی که به‌دلیل آسیب، خونریزی اتفاق افتاده تنها اقدام تا زمان رسیدن نیروهای اورژانس و درمان‌های لازم این است که فشار مستقیم روی محل خونریزی صورت گیرد. در بیشتر موارد، خونریزی اندام‌ها با ده دقیقه فشار مستقیم محل آسیب‌دیده کنترل می‌شود. اگر امکان دارد پانسمان فشاری نیز قرار داده‌شود. البته به‌طور کلی در هر شرایطی توجه به اصول اولیه درمان و مراقبت و جلوگیری از اقدامات غیراصولی اهمیت دارد و باید لحاظ شود.