ارتباط پنهان گاوخونی و ام‌اس: خطر آلاینده‌های سمی تالاب، ریسک بیماری‌های نورونی در اصفهان را تا ۱۳٪ بالا برد!

تالاب گاوخونی، نگین از دست رفته‌ی اصفهان، حالا به کانون گردوغبار سمی تبدیل شده که دیگر فقط ریه‌ها را تهدید نمی‌کند، بلکه مستقیماً سلامت عصبی و شناختی شهروندان را هدف قرار داده است. در شرایطی که دغدغه اصلی مردم اصفهان، آلودگی هوا و خاک اعلام شده و دبیرخانه دائمی کنفرانس سلامت و محیط زیست به تازگی آغاز به کار کرده است، یافته‌های نگران‌کننده اساتید دانشگاه علوم پزشکی به عمق بحران اشاره دارد: خشکی تالاب و آلودگی‌های صنعتی آن، سهم بزرگی در افزایش آمار ام‌اس و بیماری‌های نورولوژیک در استان دارد. این مقاله، بر اساس داده‌های علمی جدید و آمارهای میدانی، به طور جامع نشان می‌دهد که چگونه فلزات سنگین و سموم عصبی ناشی از این فاجعه زیست‌محیطی، سلامت نصف جهان را در معرض خطر جدی قرار داده است.

 

تالاب خشک، کانون گردوغبار آلوده و نشت فلزات سنگین

تالاب گاوخونی، بزرگترین اکوسیستم آبی در جنوب شرقی اصفهان، بیش از ۹۹ درصد از سطح خود را از دست داده و به یک بحران پایدار در قلب کویر تبدیل شده است. این خشکی، ناشی از سوءمدیریت منابع آب، کاهش ورودی زاینده‌رود و تغییرات اقلیمی، تالاب را به منبعی عظیم برای تولید گردوغبار آلوده تبدیل کرده است.

مطالعات رسوبات خاک تالاب نشان می‌دهد که این گردوغبار تنها خاک معمولی نیست؛ بلکه حاوی غلظت بالایی از فلزات سنگینی چون آهن (Fe)، نیکل (Ni) و روی (Zn) است که از باقی‌مانده‌های پساب صنعتی و کشاورزی وارد تالاب شده‌اند. ورود این ذرات معلق آلوده به دستگاه تنفسی، سیستم ایمنی بدن را تحریک و زمینه‌ساز التهاب‌های مزمن می‌شود.

داریوش گل‌علیزاده، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست اصفهان، پیشتر تأکید کرده بود که خشکیدن گاوخونی و تبدیل شدن آن به کانون گردوغبار، نشانه‌ای از سوءمدیریت در مدیریت منابع آبی است و شاخص‌های ارزیابی مدیریت منابع را در سطح استان، منفی و نامطلوب کرده است.

 

ام‌اس و پارکینسون در کمین شهروندان: افزایش ۱۳ درصدی ریسک بیماری‌های نورونی

پیامدهای این آلودگی‌ها مستقیماً بر سلامت مردم اصفهان سایه افکنده است. استان اصفهان با بیش از ۳۷۰۰ بیمار، یکی از بالاترین نرخ‌های ابتلا به بیماری ام‌اس در کشور به شمار می‌رود. مطالعات اخیر نشان می‌دهند که آلودگی‌های محیطی و گردوغبار آلوده، نه تنها یک عامل تشدیدکننده، بلکه یک عامل محرک در بروز و تسریع روند ابتلا به بیماری‌هایی مانند ام‌اس و پارکینسون هستند.

رضا امانی، متخصص تغذیه و استاد دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، با استناد به یافته‌های اخیر، اظهار کرد: «آلودگی‌های محیطی از جمله فلزات سنگین و ذرات معلق می‌توانند به DNA سلولی آسیب رسانده و خطر بیماری‌هایی نظیر پارکینسون و ام‌اس را افزایش دهند.»

به گفته امانی، قرار گرفتن در معرض آلاینده‌هایی مانند ذرات PM۲.۵ می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های نورولوژیک را تا ۱۳ درصد افزایش دهد. وی به جامعه آماری ۲۴ میلیون نفری یک مطالعه اشاره کرد که ارتباط معنادار بین آلودگی هوا و افزایش ریسک بیماری‌هایی مانند پارکینسون را تأیید می‌کند. علاوه بر این، آلاینده‌ها بر پیری زودرس سلول‌ها، کاهش توان یادگیری و کارکرد ذهنی نیز تأثیر مخرب دارند.

 

آلاینده‌های نوروتوکسیک: از PAHs سرطان‌زا تا PCBs مختل‌کننده سیستم عصبی

ابعاد خطر آلودگی در اصفهان فراتر از افزایش آمار است؛ پای سموم عصبی (نوروتوکسیک) در میان است.

یعقوب حاجی‌زاده، عضو گروه مهندسی بهداشت دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، در تشریح تازه‌ترین پژوهش‌ها، به خطر آلاینده‌های حیاتی اشاره کرد: «آلودگی هوا از طریق آلاینده‌های خطرناکی مانند هیدروکربن‌های چندحلقه‌ای آروماتیک (PAHs)، ترکیبات آلی فرار (VOCs) و دی‌اکسین‌ها و پلی‌کلروبی‌فنیل‌ها (PCBs)، تهدیدی جدی برای سلامت عمومی به شمار می‌رود.»

او تأکید کرد که PAHs ها که از احتراق ناقص سوخت‌های فسیلی و صنایع منتشر می‌شوند، به دلیل خاصیت سرطان‌زایی، می‌توانند باعث بیماری‌های تنفسی و آسیب‌های تولیدمثلی شوند. از سوی دیگر، VOCs مانند بنزن و فرمالدهید و همچنین دی‌اکسین‌ها و PCBs که پایداری بسیار بالایی دارند و می‌توانند به سد خونی-مغزی نفوذ کنند، سیستم دوپامینرژیک را مختل کرده و التهاب عصبی مرتبط با ام‌اس و افزایش ریسک بیماری‌هایی مانند آلزایمر و اوتیسم را به همراه دارند. این آلاینده‌ها به دلیل تجمع در بافت‌های عصبی، اثرات مخربی بر سلامت، به‌ویژه در کودکان و جنین‌ها، بر جای می‌گذارند.

 

چالش‌های تنفسی، سرطان و راهکارهای جامع پیشگیری

علاوه بر تهدیدات نورونی، ورود ذرات گردوغبار آلوده به ریه‌ها باعث افزایش چشمگیر بیماری‌های تنفسی نظیر آسم، برونشیت و بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) شده است. همچنین، افزایش آمار انواع سرطان‌های مرتبط با دستگاه تنفسی و پوست در استان، یکی دیگر از پیامدهای تلخ گردوغبار حاوی مواد سمی و فلزات سنگین است.

مقابله با این بحران نیازمند راهبردهای جامع و تلفیقی است. در همین راستا، مهدی جمالی نژاد، استاندار اصفهان، دغدغه اصلی مردم استان را مسائل زیست‌محیطی اعلام کرد و از برنامه‌ریزی برای غربالگری گسترده بیماری‌ها با همکاری دانشگاه علوم پزشکی و صنایع خبر داد. او به لزوم توسعه حمل‌ونقل پاک، تبدیل نیروگاه منتظری به سیکل ترکیبی و تخصیص حق‌آبه برای احیای تالاب گاوخونی اشاره کرد.

راهکارهای پیشنهادی متخصصان برای مقابله با بحران:

• مدیریت جامع آب: تخصیص حق‌آبه واقعی برای احیای گاوخونی و توقف گردوغبار.

• پایش آلاینده‌ها: تدوین برنامه ملی جامع برای کنترل آلاینده‌های نوروتوکسیک خطرناک.

• غربالگری سلامت: انجام غربالگری‌های منظم سلامت عصبی در گروه‌های حساس.

• تغذیه: ترویج تغذیه مناسب و استفاده از آنتی‌اکسیدان‌ها برای کاهش اثرات آلودگی.