اصفهان امروز-لادن سلطانی: زانو یکی از مهم‌ترین مفاصل اندام تحتانی است که درحرکت، نقش کلیدی دارد. این مفصل از چهار رباط اصلی شامل رباط‌های صلیبی قدامی، پشتی ، رباط‌های طرفی داخلی و خارجی از انتهای استخوان ران و ابتدای استخوان ساق و نازک‌نی تشکیل‌شده است. کپسولی اطراف این مفصل هست که به آن کپسول مفصلی گفته می‌شود و حاوی 10 تا 15 سی‌سی مایع مفصلی است.برخی عوامل سبب آسیب شدید زانو می‌شوند.یکی از شایع‌ترین آسیب‌های زانو، کشیدگی یا پارگی لیگامان متقاطع (صلیبی) و قدامی (جلویی) است که معمولاً در حین ورزش‌های پرتحرکی مثل فوتبال یا والیبال ایجاد می‌شود. اینکه رباط صلیبی چگونه آسیب می‌بیند و با چه روشی آسیب‌دیدگی این ناحیه درمان می‌شود؟ موضوع گفتگوی ما با دکتر مهران رادی، فوق تخصص جراحی زانو است که در ادامه می‌خوانید. حال، مشروح این گفتگو:
علت نام‌گذاری بخشی به نام لیگامان صلیبی چیست و شامل چند قسمت است؟
لیگامان های صلیبی، انتهای استخوان ران را به ابتدای استخوان ساق متصل می‌کنند. علت نام‌گذاری لیگامان صلیبی بدان جهت است که وقتی از جلو به آن‌ها نگاه می‌کنیم نمایی از صلیب دارند و نقش مهمی درحرکت‌های زانو ایفا می‌کنند.
دو نوع لیگامان صلیبی داریم:
*لیگامان صلیبی قدامی (ACL): این لیگامان مانع حرکت اضافی استخوان ساق به سمت جلو و خارج شدن آن می‌شود
*لیگامان صلیبی خلفی(PCL): این لیگامان مانع می‌شود که استخوان ساق بیش ازحد به سمت عقب حرکت نکند.
چگونه لیگامان صلیبی آسیب می‌بیند؟
هرگونه فشاری که به مفصل وارد شود به لیگامان‌های صلیبی آسیب وارد می‌کند. در هرگونه چرخش یا پیچش ناگهانی که باعث شود پا و مفصل مچ پا ثابت باشد و زانو روی آن بچرخد احتمال آسیب این لیگامان ها وجود دارد. این لیگامان‌ها به چند صورت می‌توانند پاره شوند:
1/پارگی جسم لیگامان
2/کندگی لیگامان از روی سطح استخوان همراه با قطعه استخوانی.
چه افرادی بیشتر در معرض آسیب رباط صلیبی هستند؟
کسانی که فعالیت‌های ورزشی شدید دارند به علت وارد شدن تروما‌های ورزشی شدید بیشتر دچار پارگی لیگامان صلیبی می‌شوند. در مقایسه بین خانم‌ها و آقایان، پارگی لیگامان در خانم‌ها به علت فرم لگن،ضعف عضلانی و سیکل هورمونی بیشتر اتفاق می‌افتد. همچنین افراد چاق که فعالیت بدنی کمتری دارند یا افرادی که بدون آموزش صحیح ورزش می‌کنند نیز در معرض آسیب‌های لیگامانی هستند.
پارگی لیگامان با چه علائمی خود را نشان می‌دهد؟
پارگی لیگامان معمولاً خود را با تورم، درد ، محدودیت حرکت و سیاه‌شدگی مفصل نشان می‌دهد و به‌صورت حاد اتفاق می‌افتد. بطوریکه بیمارمی‌گوید:«حین ورزش دچار ضربه شده و پس‌ازآن نتوانسته به فعالیتش ادامه دهد، زانو متورم شده و به مرور زمان تورم بیشتر شده است.» البته برای تشخیص قطعی پارگی علاوه بر معاینه فیزیکی به کارهای پاراکلینیکی مانند عکس و ام آر آی نیاز است.
چگونه پارگی لیگامان درمان می‌شود؟
درمان پارگی لیگامان به دو روش غیر جراحی و جراحی انجام می‌شود. ما معمولاً هنگام ضربه حاد توصیه می‌کنیم بیمار پا را بالا نگه دارد و در 24 ساعت اول روی آن یخ بگذارد و بعدازآنکه تورم زانو کاهش پیدا کرد می‌گوییم حرکت و فیزیوتراپی را شروع کند تا تورم به صفر برسد و حرکت زانو برگردد. هیچ مورد اورژانسی در درمان جراحی لیگامان‌های زانو نداریم مگر اینکه همراه با جداشدگی استخوانی باشد که باید سریع جراحی شود.از طرفی اگر پس از انجام فیزیوتراپی ، بیمار از قفل‌کردن یا خالی کردن زانو شاکی بود و یا فرد، جوان ورزشکار بود باید جراحی انجام شود. اما در بسیاری از موارد با درمان‌های غیر جراحی بهبودی نسبی حاصل می‌شود. مثلاً در مورد لیگامان‌های طرفین باید گفت که خودبه‌خود جوش می‌خورند و نیاز به جراحی نیست و در مورد رباط‌های صلیبی هم پس از اعمال راهکارهای اشاره شده دیگر نیاز نیست جراحی انجام شود.
درباره بازسازی ناحیه آسیب‌دیده توضیح دهید.
بازسازی محل آسیب‌دیده به‌صورت آرتروسکوپیک هست به این صورت که ابتدا پس از بیهوشی بیمار در اتاق عمل با دو ورودی در داخل و خارج از زانو دوربین مخصوصی وارد محل آسیب‌دیده کرده و محل پارگی را مشخص می‌کنیم و پس‌ازآنکه محل پارگی تمیز شد دو تاندون از قسمت داخل زانو یعنی از تاندون‌های همسترینگ یا تاندون کشکک برداشته می‌شود .سپس در استخوان ران و استخوان ساق، تونل‌های مربوطه در محل‌های آناتومیک زده‌شده و تاندون‌ها از داخل تونل‌ها به روش آرتروسکوپیک رد و با دو عدد پیچ در قسمت ران و ساق محکم می‌شود.
بیمار چه مدت پس از جراحی سلامت کامل خود را به دست می‌آورد؟
از روز بعد از جراحی، بیمار راه می‌رود. به مدت یک ماه از زانوبند و عصا استفاده می‌کند.حرکت زانو را معمولاً از روز دوم و سوم شروع می‌کنیم. انتظار می‌رود خم شدن زانو در هفته دوم به 90 درجه و در هفته چهارم به 130 تا 140 درجه برسد. پس از یک ماه بدون عصا و زانوبند، بیمار شروع به راه رفتن می‌کند.پس از یک ماه و نیم تا دو ماه قادر به رانندگی است و پس از شش ماه می‌تواند به فعالیت‌های ورزشی نظیر دویدن ادامه دهد.
چه مواردی پس از جراحی باید رعایت شود؟
فعالیت سنگین، پله روی زیاد،اضافه‌وزن و پیاده‌روی در سربالایی و یا سرازیری تند از مواردی هستند که به‌مرور زمان به زانو فشار می‌آورند و باید از این موارد پرهیز شود . همچنین از دستشویی فرنگی استفاده کنند. فعالیتشان را بیشتر روی صندلی انجام دهند. در انجام فعالیت‌های ورزشی دقت کنند . هیچ ضمانتی وجود ندارد زانویی که جراحی‌شده هیچ‌وقت آسیب نبیند. حتی احتمال آسیب مجدد براثر ضربه شدید هنگام ورزش وجود دارد. لذا باید قبل از شروع ورزش ، عضلات را قوی کنند و از حرکات ورزشی که احتمال آسیب زانو را بیشترمی‌کنند بپرهیزند. به‌طورکلی باید مراقب زانو باشند تا در آینده دچار عوارضی چون آرتروز، پارگی مینیسک یا پارگی مجدد رباط نشوند.
در صورت عدم درمان چه مشکلاتی ایجاد می‌شود؟
در صورت خالی کردن مداوم و بیش‌ازحد زانو دچار آسیب جدی مینیسک و غضروف شده و در طولانی‌مدت باعث تخریب زانو و نیاز به عمل تعویض مفصل خواهد شد.
