آمادهباش برای تماشاییترین آتشبازی کهکشان در پاییز ۱۴۰۴
آسمان اصفهان شهاب باران میشود؛ زمان دقیق اوج بارش شهابی جوزایی در شامگاه ۲۲ و ۲۳ آذر
شامگاه جمعه ۲۲ آذر تا بامداد شنبه ۲۳ آذر ۱۴۰۴، آسمان ایران و اصفهان میزبان اوج بارش شهابی جوزایی است. در این پدیده کمنظیر که منشأ آن سیارک فایتون است، میتوان در مناطق تاریک کویری (مانند ورزنه و مرنجاب) تا ۱۵۰ شهاب رنگارنگ در ساعت را پیش از طلوع ماه در ساعت ۲ بامداد رصد کرد.
آسمان شب همیشه آبستن رازهای شگفتانگیز است، اما آنچه در شبهای سرد پیشرو در انتظار ماست، نه یک رصد معمولی، بلکه مواجهه با درخشانترین و سخاوتمندانهترین نمایش نجومی سال است. اگر تصور میکنید برای لمس جادوی آسمان باید تلسکوپهای گرانقیمت داشته باشید، سخت در اشتباهید؛ طبیعت برای نمایش بزرگ خود در آذرماه ۱۴۰۴، تنها به چشمهای مشتاق شما و آسمانی تیره نیاز دارد. خبر خوب برای علاقهمندان به نجوم و طبیعتگردی این است که «بارش شهابی جوزایی»، پادشاه بارشهای سالانه، درست در همین روزها به نقطه اوج خود میرسد و قرار است آسمان ایران و بهویژه پهنه کویری اصفهان را با بارانی از نور و رنگ بمباران کند. این رویداد که منجمان آن را «طوفان خاموش شهابها» مینامند، فرصتی استثنایی برای فرار از آلودگی نوری شهرها و پناه بردن به آغوش پرستاره کویر است. اما دقیقاً در چه ساعتی باید به آسمان خیره شد و بهترین نقاط اصفهان برای تماشای این بزم کیهانی کجاست؟
زمان طلایی: ثانیهشماری برای اوج بارش در شب ۲۲ آذر
طبق دقیقترین محاسبات نجومی بینالمللی، بازه فعالیت بارش شهابی جوزایی (Geminids) از نیمه آذرماه آغاز شده، اما آنچه همه منتظرش هستند، «شب اوج» است. نمودارها نشان میدهند که شامگاه جمعه ۲۲ آذر ۱۴۰۴ تا بامداد شنبه ۲۳ آذر، زمین دقیقاً از غلیظترین بخش توده ذرات فضایی عبور میکند.
برای رصدگران در ایران و بهویژه استان اصفهان، زمانبندی بسیار حساس است. نمایش اصلی از ساعت ۲۲:۰۰ (۱۰ شب) آغاز میشود؛ زمانی که صورت فلکی «جوزا» یا دوپیکر (کانون بارش) به ارتفاع مناسبی در افق شرق و جنوب شرقی میرسد.
نکته حیاتی امسال، وضعیت «ماه» است. در شب اوج بارش، ماه در فاز «تربیع آخر» قرار دارد و حدود ساعت ۲ بامداد طلوع میکند. نور ماه پس از این ساعت، آسمان را روشن کرده و دیدن شهابهای کمنور را دشوار میکند. بنابراین شما یک پنجره طلایی محدود دارید.
در جدول زیر، زمانبندی دقیق برای برنامهریزی شما آورده شده است:
جدول زمانبندی رصد در آسمان ایران (شامگاه ۲۲ تا بامداد ۲۳ آذر)
| بازه زمانی | وضعیت رصد | تعداد شهاب | توصیه ما |
| ۲۲:۰۰ تا ۲۳:۳۰ | آغاز بارش | ۵۰ تا ۸۰ | چشمها را به تاریکی عادت دهید؛ به افق شرق نگاه کنید |
| ۲۳:۳۰ تا ۰۲:۰۰ | اوج طلایی | ۱۲۰ تا ۱۵۰ | بهترین زمان تماشا و عکاسی؛ آسمان کاملاً تاریک است. |
| ۰۲:۰۰ تا طلوع | طلوع ماه | کمتر از ۵۰ | در نور ماه فقط آذرگویها دیده میشوند |
توصیههای ما در بازه های زمانی وضعیت رضد:
- آغاز بارش و بالا آمدن کانون: چشم ها را حدود 20 دقیقه به تارکی عادت دهید و به افق شرق نگاه کنید.
- اوج طلایی (پنجره اصلی): بهترین زمان برای عکاسی و تماشا؛ آسمان کاملاً تاریک است.
- طلوع ماه (تربیع آخر): نور ماه مزاحم دیدن شهابهای ریز است؛ فقط آذرگویها دیده میشوند.
راز پشت پرده: اینها ستاره نیستند!
شاید برایتان سوال باشد که این نورهای گذرا دقیقاً چه هستند؟ برخلاف اصطلاح رایج و شاعرانه «ستاره دنبالهدار» یا «ستاره افتاده»، آنچه میبینیم ذرات بسیار ریزی از جنس سنگ و غبار هستند که گاهی به اندازه یک دانه شن و گاهی به اندازه یک نخودند. این ذرات با سرعت سرسامآور ۳۵ کیلومتر بر ثانیه (حدود ۱۲۶ هزار کیلومتر بر ساعت) به جو زمین برخورد میکنند.
فشار و اصطکاک شدید ناشی از برخورد با مولکولهای هوا در ارتفاع ۸۰ تا ۱۲۰ کیلومتری سطح زمین، باعث میشود این ذرات داغ شده، بسوزند و یونیزه شوند. نوری که ما میبینیم، در واقع انرژی آزاد شده از این فرآیند سوختن است.
تفاوت بزرگ جوزایی با دیگران:
بارش شهابی جوزایی «عجیبترین» بارش سال است. تقریباً تمام بارشهای شهابی دیگر (مثل برساوشی در تابستان) حاصل ذرات به جا مانده از «دنبالهدارها» (کوهههای یخ و غبار) هستند. اما پدر بارش جوزایی، یک سیارک عجیب به نام «۳۲۰۰ فایتون» (3200 Phaethon) است.
این تفاوت منشأ (سنگ به جای یخ) باعث ویژگیهای زیر میشود:
-
چگالی بالا و درخشش: شهابهای سنگی سختترند و احتمال دیده شدن «آذرگوی» (Fireball) در آنها زیاد است.
-
سرعت کمتر: نسبت به بارشهای دیگر کندتر حرکت میکنند و رد آنها ۱ تا ۲ ثانیه در آسمان میماند.
-
رنگبندی: شهابهای جوزایی میتوانند به رنگهای سفید، زرد، آبی و سبز دیده شوند.
بهترین مکانهای رصد در اصفهان: فرار از حصار نور
قانون طلایی نجوم میگوید: «هرچه تاریکتر، بهتر.» دیدن بارش شهابی از حیاط خانه در خیابانهای روشن اصفهان تقریباً غیرممکن است. آلودگی نوری شهرها مثل یک پرده سفید روی آسمان کشیده شده و شهابها را پنهان میکند.
استان اصفهان به دلیل موقعیت جغرافیایی و همجواری با کویر مرکزی ایران، بهشتی برای رصدگران است. در جدول زیر بهترین نقاط را بر اساس فاصله و کیفیت آسمان مقایسه کردهایم:
جدول راهنمای مکانهای رصد در استان اصفهان
| نام منطقه | فاصله تا از اصفهان | وضعیت آسمان |
| ورزنه و جرقویه | ۱۱۰ کیلومتر (شرق) | عالی (تاریک) |
| مرنجاب و ابوزیدآباد | ۲۳۰ کیلومتر (شمال) | فوقالعاده (تاریک مطلق) |
| کوه صفه | داخل شهر | ضعیف (آلودگی نوری) |
| مناطق سمیرم | ۱۶۰ کیلومتر (جنوب) | بسیار خوب (شفاف) |
هر منطقه اصفهان برای چه کسانی مناسب است؟
-
کویر ورزنه و جرقویه: خانوادهها، طبیعتگردان و عکاسی آماتور
- کویر مرنجاب و ابوزیدآباد: منجمان حرفهای، تورهای رصدی و عکاسان دیپاسکای
- کوه صفه (نقاط کور): کسانی که امکان سفر ندارند (فقط شهابهای بسیار پرنور دیده میشود)
- مناطق کوهستانی سمیرم: کسانی که آسمان کوهستانی و بدون غبار را ترجیح میدهند.
هشدار: قبل از حرکت حتماً وضعیت آبوهوا را چک کنید. آسمان ابری حتی در تاریکترین کویرها نیز اجازه دیدن شهاب را نمیدهد.
راهنمای عکاسی: شکار لحظهها با دوربین و موبایل
بارش جوزایی ۱۴۰۴ فرصتی طلایی برای ثبت عکسهای بینظیر است. خوشبختانه با پیشرفت تکنولوژی، حتی با گوشیهای هوشمند جدید هم میتوان از این پدیده عکاسی کرد. مهمترین نکته داشتن «سهپایه» یا یک تکیهگاه کاملاً ثابت است تا لرزش دست عکس را خراب نکند.
برای اینکه بهترین نتیجه را بگیرید، از «تقلبنامه» زیر استفاده کنید:
جدول تنظیمات پیشنهادی دوربین و موبایل
| تنظیمات | دوربین حرفهای | دوربین موبایل |
| ISO (حساسیت) | ۱۶۰۰ تا ۳۲۰۰ | ۸۰۰ تا ۱۶۰۰ |
| سرعت شاتر (Exposure) | ۱۵ تا ۲۰ ثانیه | ۱۰ تا ۳۰ ثانیه (حداکثر ) |
| دیافراگم (Aperture) | بازترین حالت لنز | خودکار (بازترین) |
| فوکوس | دستی و روی بینهایت | قفل روی بینهایت |
| نکته کلیدی | عکاسی با فرمت RAW | استفاده از تایمر ۲ ثانیه |
چکلیست نهایی برای رصدگران
قبل از حرکت به سمت کویر، این نکات را به خاطر بسپارید تا تجربهتان خراب نشود:
-
لباس گرم: فریب روزهای آفتابی کویر را نخورید. شبهای آذرماه در کویر استخوانسوز است. لباس گرم چند لایه، کلاه، دستکش و پتو همراه داشته باشید.
-
تاریکی مطلق: به محض رسیدن به محل رصد، چراغ ماشین و چراغقوهها را خاموش کنید. چشم انسان برای دیدن حداکثر نورها به ۲۰ تا ۳۰ دقیقه زمان نیاز دارد تا با تاریکی تطبیق پیدا کند. حتی یک نگاه کوتاه به صفحه موبایل، این تطابق را از بین میبرد.
-
صبر: بارش شهابی ممتد نیست؛ ممکن است ۱۰ دقیقه خبری نباشد و ناگهان در یک دقیقه ۵ شهاب ببینید. صبور باشید.
-
بدون ابزار: برای دیدن بارش شهابی به تلسکوپ یا دوربین دوچشمی نیاز ندارید؛ این ابزارها میدان دید را محدود میکنند. بهترین ابزار، دو چشم مشتاق و یک زیرانداز برای دراز کشیدن و تماشای کل گنبد آسمان است.
این ضیافت رایگان طبیعت را از دست ندهید؛ شاید سالها طول بکشد تا شرایط تقویمی (نبودن ماه کامل) و شرایط جوی دوباره اینگونه برای یک رصد رویایی هماهنگ شوند. قرار ما: شامگاه جمعه ۲۲ آذر، زیر آسمان بیکران کویر.