تاب‌آوری اقتصادی در معادن
تاب آوری اقتصادی در معدن به توانایی برای اکتشاف، استخراج و فرآوری مواد معدنی اشاره دارد که نیازمند رویکردی کل نگر است تا ترکیبی از نوآوری، مداخلات و مشارکت دولتی و خصوصی ایجاد شود تا در مواجهه با چالش ها بتوان به منابع معدنی پایدارتری دست یافت.
مهرداد فقیهیان
مدیرعامل شرکت معدنی و صنعتی فولادسنگ مبارکه
تاب آوری (Resilience) به ظرفیت بازگشت، ثبات و ادامه عملکرد موثر در مواجهه با چالش‌ها، اختلالات یا تغییرات اشاره دارد. به واقع تاب آوری به معنای جلوگیری از چالش‌ها یا اجتناب از مشکلات نیست، بلکه به معنای ایجاد قدرت و انعطاف پذیری برای عبور موفقیت آمیز از آن ها است.
اگرچه تاب آوری و پایداری با هم مرتبط هستند اما در مفهوم متمایز قلمداد می شوند چراکه تاب آوری به توانایی یک سیستم برای جذب شوک ها و تنش ها و بازیابی همراه با سازگاری موثر برای حفظ عملکردها و ساختار اصلی خود اشاره دارد، اما پایداری به توانایی حفظ یا ادامه سطح معینی از فعالیت، عملکرد یا دسترسی به منابع در درازمدت بدون کاهش یا تخریب منابع در دسترس اشاره دارد.
تاب آوری اقتصادی در معدن به توانایی برای اکتشاف، استخراج و فرآوری مواد معدنی اشاره دارد که نیازمند رویکردی کل نگر است تا ترکیبی از نوآوری، مداخلات و مشارکت دولتی و خصوصی ایجاد شود تا در مواجهه با چالش ها بتوان به منابع معدنی پایدارتری دست یافت.
طبق گزارش پایش طرح جامع فولاد کشور، براي دستيابي به توليد 55 ميليون تن فولاد خام در افق 1404 نياز به استخراج سالیانه 167ميليون تن سنگ‌آهن با عیار 45 است ولی با لحاظ ضرایب تبدیل واقعی محصولات میانی زنجیره تولید فولاد و در نظرگیری عیار متوسط 35 تا 40 درصد برای سنگ استخراجی، میزان نیاز تا 220 میلیون تن در سال افزایش می‌یابد. بر اساس گزارشات بین المللی میزان استخراج سنگ آهن کشور در سال 2022 میلادی 75 میلیون تن بوده و حتی با فرض پذیرش افزایش این توان به 120 میلیون تن، باز هم 100 میلیون تن در سال کمبود استخراج سنگ آهن در کشور وجود دارد. افزایش توليد سنگ‌آهن، نياز به برنامه‌ریزی اصولی و سرمايه‌گذاري قابل‌توجهی برای تجهیز و استخراج معادن دارد. از طرف دیگر چنانچه میزان استخراج نیز افزایش یابد حجم ذخاير قطعي فعلي سنگ‌آهن که 2.7 میلیارد تن است تکافوی حدود 15 سال تامین پایدار سنگ آهن مصرفی را دارد. در شرایط کمبود تولید سنگ آهن، شرکت-هایی مانند فولاد مبارکه که در حال حاضر مالک ذخایر عمده سنگ آهن نیستند بیشترین سهم از کمبود را خواهد داشت. همچنین برآورد می‌گردد حدود 30 میلیون تن در سال کسری تولید سنگ آهن به فولاد مبارکه
تحمیل شود. چنانچه فقط از دید تامین کنسانتره مصرفی خطوط گندله‌سازی فولاد مبارکه و فولاد سنگان به موضوع پرداخته شود، بر اساس شرایط فروش کنسانتره و ظرفیت گندله‌سازی‌ها انتظار است که حدود 6 میلیون تن از کنسانتره مورد نیاز، قابل تامین از بازار نبوده و لازم است با در اختیار داشتن ذخیره متناسب و استخراج سنگ آهن و تولید کنسانتره توسط گروه فولاد مبارکه میزان کمبود تامین گردد. برای تولید 6 میلیون تن کنسانتره با در نظر گرفتن ضریب 0.6 تبدیل سنگ آهن به کنسانتره، به 10 میلیون تن سنگ آهن با عیار متوسط 45 نیاز است. برای تامین 10 میلیون تن سنگ آهن در سال حدود 100 میلیون تن ذخیره قطعی باید اکتشاف گردد.
نگاه اجمالی به آمار توزیع کنسانتره آهن کشور وضعیت بحرانی استخراج سنگ آهن را نشان می‌دهد. بر اساس اطلاعات منتشر شده، در حال حاضر ظرفیت تولید گندله کشور 66 میلیون تن در سال است که به حدود 70 میلیون تن کنسانتره نیاز دارد. ظرفیت تولید کنسانتره در کشور 63 میلیون تن بوده که با وجود این مقدار ظرفیت فقط ۵۶ میلیون تن کنسانتره تولید می‌شود. دلیل عمده عدم استفاده از ظرفیت تولید کنسانتره کشور، کمبود سنگ آهن است. بررسی توسعه زنجیره تولید نشان می‌دهد که در سال‌های آتی کمبود استخراج سنگ‌آهن به دلیل عدم اکتشاف ذخایر قابل توجه تشدید خواهد شد. برای تامین 30 میلیون تن سنگ آهن در سال لازم است ذخایر قطعی به میزان حداقل 300 میلیون تن در اختیار داشته و به طور متوسط در هر سال، 30 میلیون تن ذخیره قطعی جدید کشف شود. اکتشاف این مقدار ذخیره قطعی بر اساس روندهای آماری موجود نیاز به حداقل 100 هزار متر حفاری اکتشافی در سال دارد.
همچنین با در نظر گرفتن نسبت باطله برداری 4 می‌توان نتیجه گرفت که میزان ماده معدنی و باطله‌ای که باید در طول سال حمل و دپو شود در حدود 50 میلیون تن است که برای این میزان حمل باید ناوگان حمل و ترابری متناسب به‌کار گرفته شود.
شواهد و بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که امکانات، تجهیزات و توانمندی این حجم از اکتشافات در کشور وجود ندارد. بر این اساس صنعت فولاد کشور در بخش معدنی با چالش تامین مواد اولیه مواجه است که نیازمند اتخاذ تصمیمات و رویکردهایی متناسب با تاب‌آوری این صنعت در برابر چالش پیش رو می‌باشد. تاب‌آوری اقتصادی در معدن به توانایی برای اکتشاف، استخراج و فرآوری مواد معدنی اشاره دارد که که نیازمند رویکردی کل نگر است تا ترکیبی از نوآوری، مداخلات و مشارکت دولتی و خصوصی ایجاد شود تا در مواجهه با چالش‌ها بتوان به منابع معدنی پایدارتری دست یافت. با این توصیف ابعاد و شاخص‌های ایجادکننده تاب‌آوری باید شناسایی و برای حالات مختلف آن برنامه‌ریزی کرد تا در صورت بروز شوک انعطاف‌پذیری لازم وجود داشته باشد.
با توجه به لزوم اکتشافات گسترده و به ویژه عمیق در راستای پی‌جویی و کشف ذخایر سنگ‌آهن و ضرورت ایجاد ذخایر استراتژیک و تأمین پایدار این ماده معدنی گروه فولاد مبارکه با دوراندیشی اقدامات قابل توجهی را در دستور کار قرارداده است.