شکار کژدم در نقاط کویری ایران

برخی سودجویان از آغاز فصل تابستان با تبلیغات در آران و بیدگل و برخی شهرهای کویری ایران اقدام به دلالی و ایجاد بازار سیاه خرید و فروش کژدم (عقرب) کردند که این امر منجر به ابراز نگرانی مسئولان و فعالان محیط زیست شده است.
به گزارش ایرنا، شهرستان آران و بیدگل تنها یکی از نقاط حاشیه ای کویر مرکزی ایران است که بیشتر وسعت 610 هزار هکتاری آن را کویر و بیابان در بر گرفته و در این میان کژدم ها پای ثابت موجودات زنده در چنین اقلیم های گرم و خشکی هستند.
این بخش از کویر مرکزی ایران در کنار نقاطی مانند کرمان و مشهد چند وقتی است به جولانگاه افرادی تبدیل شده که برای یافتن یا خرید و فروش این گونه جانوری شکارچی تلاش می کنند.
کژدم (گزدم یا عقرب) نام یکی از گونه‌های بندپایان رده عنکبوتیان با رنگ‌های گوناگون (زرد مایل به قهوه‌ای، قهوه‌ای، خاکستری و سیاه) دارای هشت پا و نیشی با زهر کشنده است که در قسمت نوک دم آن قرار دارد.
این گونه با اندازه 5.1 تا 18 سانتیمتر که بیشتر در آب و هوایی گرم فعال است و با چنگال‌های خارداری که قسمتی از دهانش محسوب می‌شود، می تواند ماده زهرآلود خطرناکی به سوی مهاجمان بپاشد.
کژدم بیشتر در شب شکار می‌کند و روزها زیر سنگ‌ها یا در حفره‌های به نسبت خنک زیر زمین پنهان می شود؛ به واسطه شکل بدنش با حالتی تخت و صاف می‌تواند حتی از شکاف‌هایی به عرض سه میلیمتر نیز عبور کند و وارد واحدهای مسکونی شود.
این گونه جانوری در برابر گرسنگی و تشنگی مقاومت زیادی داشته و می‌تواند ماهها بدون آب و غذا زنده بماند؛ شاید از این روست که غذا خوردنش گاه تا 24 ساعت می تواند ادامه یابد و پس از آن به وسیله مایعی دهانی ساعت‌ها به تمیز کردن خود می‌پردازد.
200 گونه متفاوت کژدم در سراسر دنیا پراکنده هستند اما تنها نزدیک به 20 گونه سمی وجود دارد؛ 2 گونه ایرانوس و خوزستانوس در ایران کشف و با نام کژدم ایرانی به ثبت رسیدند و سه گونه کژدم خطرناک هم وجود دارد.
2 گونه کژدم همی سکورپیوس لپتوروس (زرد رنگ و کوچک) و کمپسوبوتوس ماتهیزنی (با بدنی باریک به رنگ زرد یا آجری) در جنوب و جنوب غربی کشور بیشتر یافت می شوند.
همچنین گونه دیگر آندرکتونوس کراسیکودا است که جثه‌ای درشت‌تر از 2 گونه پیشین دارد و رنگش سیاه یا قهوه‌ای تیره است.
زهر کژدم‌ گلبول‌های قرمز خون را تخریب کرده و در محل گزش تغییر رنگ موضعی و تورم دردناک ایجاد می‌کند؛ گرچه در مواردی منجر به بروز علائم موضعی و تورم نمی‌شود، اما مراجعه به پزشک در همان ساعت های اولیه گزش توصیه شده است.

*** نقش کژدم ها در زیست سازگان و زندگی انسان ها
یکی از دانش آموختگان دوره دکترای نانو شیمی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا تشریح کرد: برخی افراد ناآگاه در آران و بیدگل همگام با سوداگران در این روزها اقدام به شکار یا خرید و فروش کژدم ها می کنند، بی خبر از آن که اثرهای این رفتار بی رحمانه برای منطقه چقدر می تواند خطرناک باشد.
زینب خانی افزود: کژدم ها جزئی از زیست سازگان نقاط کویری مانند آران و بیدگل هستند که از حشره ها و جانورانی مانند سوسمارها، مارمولک ها، عنکبوت ها و موش ها تغذیه می کنند.
وی اضافه کرد: حذف یا کاهش محسوس تعداد کژدم ها در چرخه زیستی به افزایش تعداد سایر گونه هایی منجر می شود که پیش تر خوراک آنها بودند و این تغییر غیر قابل بازگشت بر محیط زیست و زندگی جامعه انسانی ساکن در آن محدوده به طور قطع اثرگذار است.
این متخصص نانو شیمی ادامه داد: زهر کژدم ها در زمینه پزشکی نیز برای انواع بیماری ها از سرطان، نقص سیستم ایمنی و ام اس گرفته تا دیابت، لوپوس، بیماری کورن، پسوروزیازیس، آرتریت روماتوئید، کولیت زخم دار، بیماری التهاب روده بزرگ و سیروز صفراوی مورد توجه است.
او عنوان کرد: همچنین یکی از موثرترین کاربردهای زهر کژدم نابودی حشره ها و آفت ها در بخش کشاورزی و بهداشت می باشد.
خانی گفت: موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی زیرمجموعه ای از سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی با توجه به این خاصیت ها با ایجاد مرکزی در استان خوزستان در زمینه پرورش کژدم ورود کرده است.
وی ادامه داد: به طور میانگین از هر نمونه کژدم (که البته بسته گونه متفاوت است) 0.01 تا 2 میلی گرم زهر خشک با روش الکتروشوک به دست می آید و به عبارتی برای تولید یک گرم زهر خشک باید بین 500 تا 100 هزار نمونه داشته باشیم.
این متخصص نانو شیمی تصریح کرد: بهره برداری بهینه از کژدم ها تا کنون در ایران صورت نگرفته و استفاده از آن تنها به تولید پادزهر محدود است اما به هر روی نباید این گونه را با اندک صدقه ای در اختیار دلالان و کلاهبرداران قرار داد و به محیط زیست آسیب زد.

** شکارچیان و دلالان با کژدم ها چه می کنند؟
گرچه هر از چندی خبرهایی جسته و گریخته از پرورش یا خرید و فروش حیواناتی عجیب در گوشه و کنار دنیا به گوش می رسد اما شاید کمتر شنیده باشیم که عده ای در برخی کشورها دست کم چندین سالی است که به تجارت کژدم روی آوردند.
موضوع به صورت محدود در برخی رسانه های منطقه بازتاب داشته و گزارش هایی از بازار سیاه شکار و خرید و فروش کژدم در برخی کشورهای واقع در منطقه جنوب غربی آسیا و حاشیه خلیج فارس و رواج مصرف تدخینی کژدم در همین کشورها خبر دادند که به طور مستقل قابل تایید نیست و صحت و سقم موضوع نیازمند بررسی های بیشتر می باشد.
این مخدر عجیب، به ظاهر زمان نشئگی طولانی تر دارد اما به همان میزان شدت تخریبش هم بالاست و موجب از دست رفتن حافظه بلند مدت و کوتاه مدت، اختلال خواب، کم اشتهایی، توهم دائمی فرد و در نهایت حتی مرگ مصرف کننده می شود.
هنوز مسئولان امر حاضر به اظهار نظر در این زمینه نشدند اما گویا این داستان شگفت انگیز و در عین حال تاسف بار به آن کشورها محدود نیست.
به گفته روح اله دهقانی قهنویه، برخی تحقیقات در زمینه شیوه های نوین ابداع داروهای مسکن جدید با ترکیب های طبیعی نشان می دهد که فراکسیون ها و پپتیدهای موجود در زهر کژدم در دستگاه عصبی و ماهیچه ای سبب واکنش می شود.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی کاشان عنوان می کند که تحقیقات، دانشمندان را به این نتیجه رسانده که برخی از اجزای زهر کژدم می تواند جایگزین مناسبی برای داروهای مسکن قوی به منظور کاهش درد بیماران باشد.
به نظر می رسد برخی یافته های علمی در کنار برخی مسائل دیگر دلالان و سودجویان در برخی نقاط ایران را هم مانند کشورهای همسایه مجاب کرده تا برای ایجاد بازار سیاه خرید و فروش شکارچیان کویر دست به کار شوند.
همچنان که گشت و گذاری در فضای مجازی، خبرنگار ایرنا را در نهایت به سوی چند کاربر رهنمون می کند که این روزها به خرید و فروش کژدم روی آوردند.
گروهی سودجو و برخی افراد ناآگاه بدون توجه به آسیب های زیانبار این تجارت کثیف بر محیط زیست و زندگی و جان انسان ها، با آغاز فصل تابستان راه نقاط کویری ایران و شکار کژدم در پیش گرفتند؛ شایعه ها از فروش یک کژدم تا سه میلیون ریال بسته به گونه، اندازه و وزن آنها در این بازار سیاه حکایت دارد.
یکی از خریداران در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: تنها کژدم هایی با مشخصات خاص (وزن بالای 15 گرم) از شکارچیان خریداری و به ازای هر عدد نزدیک به 20 هزار ریال پرداخت می شود.
وی افزود: بازار شایعه در شهرستان آران و بیدگل و کاشان داغ شده مبنی بر این که برای هر کژدم چند میلیون ریال پرداخت می شود اما این قیمت ها حقیقت ندارد و به هیچ وجه چنین پول هایی برای خرید هیچ گونه ای پرداخت نشده است.
او با تلاش برای پنهان کاری در مورد مشتریانش در نهایت استفاده تدخینی از کژدم ها را تایید و بیان کرد: امروز به چند نفر از جمله اتباع خارجی فروش داشتم.
یک شکارچی اما با اعلام پشیمانی در این زمینه گفت: ماه گذشته از روی ناآگاهی از ممنوع بودن شکار کژدم، فریب تبلیغ کلاهبرداران را خورده و اقدام به شکار دهها کژدم کردم.
وی اضافه کرد: پس از شکار برای فروش کژدم ها با بهایی گزاف به دنبال نشانی خریداران گشتم اما کسی ریالی برای خرید عقرب ها پرداخت نکرد.
برخی نیز در این میان با شنیدن خبر خرید و فروش کژدم با قیمت های نجومی پیشگام شدند تا با واسطه گری بین شکارچیان و خریداران اصلی، پولی به جیب زده و سهمی از این بازار ببرند.
یکی از این دلالان به خبرنگار ایرنا گفت: با توجه به تبلیغات فراوان مبنی بر ارزش بالای کژدم، با فردی در یکی از شهرهای اطراف تماس گرفتم که وی قول خرید و همکاری داد.
او افزود: با توجه به این گفته ها اقدام به خرید دهها عقرب با قیمت 300 هزار ریال از چند شکارچی کردم اما سرکار بودم؛ بعدها تماس هایم با فرد مورد نظر به جایی نرسید و شماره مورد نظر پاسخ نداد.

*** شکار کژدم ها ممنوع
رئیس اداره حفاظت محیط زیست آران و بیدگل در گفت و گو با خبرنگار ایرنا به رواج خرید و فروش کژدم در این شهرستان اشاره داشته و بر عزم راسخ یگان حفاظت برای برخورد قاطع با متخلفان تاکید کرد.
الهیار دولتخواه گفت: شکار و خرید و فروش کژدم یا هر نوع خزنده دیگر جرم محسوب می شود و پیگرد قضائی دارد.
وی بیان کرد: گزارش های زیادی مبنی بر شکار بی رویه کژدم ها در نقاط کویری شهرستان آران و بیدگل به دست ما رسیده که موجب نگرانی سازمان حفاظت محیط زیست و فعالان این حوزه شده است.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست آران و بیدگل اضافه کرد: افراد سودجو و کلاهبردار با رواج شایعه هایی در این شهرستان مبنی بر ارزش بالای کژدم و خرید میلیونی آن، موجب شدند تا برخی افراد ناآگاه با رویای کسب درآمدهای نجومی نسبت به شکار بی رویه این گونه اقدام کنند.
او با بیان اینکه تا کنون 2 نفر متخلف در ارتباط با شکار کژدم در شهرستان آران و بیدگل احضار شدند، گفت: پیگرد قضائی متخلفان در دستور کار است و با افزایش گشت های یگان حفاظت محیط زیست به شدت با هر گونه شکار و خرید و فروش کژدم و سایر حیوانات وحشی برخورد خواهد شد.
اما داستان به اینجا محدود نیست و حمزه ابراهیمی رئیس اداره حفاظت محیط زیست ریگان نیز پیش تر به ایرنای کرمان از دستگیری 2 شکارچی کژدم در این شهرستان خبر داده بود که به دنبال انتقال آنها به تهران بودند.
همچنین جواد علیپور، رئیس اداره حفاظت محیط زیست تایباد در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در مشهد از دستگیری 2 نفر قاچاقچی از سوی نیروهای مرزبانی پاسگاه 17 شهریور مرز دوغارون خبر داده بود که قصد داشتند 13 نمونه کژدم بومی استان های جنوبی ایران را به مقصد افغانستان حمل کنند.
وی در این زمینه عنوان کرده بود: کژدم ها با هدف پرورش، تولید زهر و خواص دارویی زنده گیری شده و برای انتقال به برخی کشورهای عربی منطقه قرار بود به شهر هرات منتقل شود.
تحقیقات، تولید دارو، تدخین یا تفریح؟! علت شکار کژدم ها هر چه که باشد در نهایت غیر قانونی بوده و اثر یکسانی بر محیط زیست در مناطق مختلف ایران دارد و نیازمند ورود جدی مسئولان امر برای مقابله با سودجویان، دلالان و قاچاقچیان است.
گرچه سودجویان و قاچاقچیان از گذشته های دور تا کنون در هر زمینه سودآوری ورود می کردند اما رونق این روزهای شبکه های اجتماعی موجب شده تا آنها نیز از این فضا در جهت هدف های شوم خود از جمله در زمینه شکار کژدم بهره برداری کنند که در این راستا باید احتمال رواج مصرف تدخینی به جد بررسی شود.
برخی افراد نیز در این میان از روی ناآگاهی یا به استناد برخی اطلاعات سطحی مسحور تبلیغات در این فضاها می شوند که باید رسانه های ارتباط جمعی در این زمینه به طور جدی وارد عمل شده و در جهت کوتاه کردن دست سودجویان همپای مسئولان به وظیفه آگاهی بخشی خود اهتمام بیشتری داشته باشند.
همچنین قاچاق کژدم های ایرانی به خارج کشور نیازمند بررسی بیشتر است چرا که با در نظر گرفتن ارزش دارویی و درمانی، با توجه به شرایط اقتصادی کنونی و الزام دولت تدبیر و امید بر اجرای سیاست های اقتصاد مقاومتی و حمایت از تولید داخلی شکار با مجوز، پرورش هدفمند و صادرات قانونی این گونه می تواند برای کشور درآمدهای ارزی به همراه داشته باشد.