تغییر زندگی ارامنه اصفهان در آینه عکس‌های هولتسر

اصفهان امروز- ورگینه میرزاخانیان:

ارنست هولتسر، مهندس آلمانی است که در دوران ناصرالدین‌شاه قاجار از طرف دولت انگلیس به اصفهان فرستاده و در تلگرافخانه این شهر مشغول به کار شد. او بعد از 12 سال کار در این تلگرافخانه با یک زن ارمنی ازدواج کرد و در اصفهان ماندگار شد. هولتسر در سال 1911 فوت کرد و در قبرستان ارامنه اصفهان به خاک سپرده شد.

او عکس‌های زیادی از اصفهان و ارامنه ساکن در آن گرفت و گنجینه عکس‌ها و یادداشت‌هایش پس از مرگ او به دست دخترش رسید که آنها را با خودش به تهران برد. این گنجینه بعداً توسط نوه هولتسر به آلمان راه پیدا کرد. در سال 1969 این گنجینه، تصادفاً باز شد و خانواده هولتسر، متوجه عکس‌های او شدند. عکس‌هایی که برای اولین بار در سال 1976 در اصفهان به نمایش درآمد.

بخشی از عکس‌های هولتسر، به مناسبت هفته نکوداشت اصفهان در کلیسای وانک نمایش داده شد. این عکس‌ها، مربوط به محله جلفا و منطقه ارمنی‌نشین اصفهان است و خانواده هولتسر، خانواده‌های ارمنی جلفا، عروسی‌ها و جشن‌های نامزدی، بانوان ارمنی، مدارس و دانش‌آموزان ارمنی‌های دوره قاجار، مراسم مذهبی ارامنه، راهبه‌ها، کشیش‌ها و اسقف‌های آن زمان، مکان‌هایی مثل دیر کاتارانیان و منظره‌هایی از جلفا در آن‌ها تصویر شده‌اند. این عکس‌ها جالب است و برای مثال نشان می‌دهد که در آن زمان، آپارتمان وجود نداشته، به‌طوری‌که هولتسر می‌توانسته از پشت‌بام خانه‌اش، کل منظره محله جلفا را در یک عکس به نمایش بگذارد.

از این عکس‌ها می‌توان به طرز زندگی ارامنه جلفا در زمان قاجار هم پی برد. این عکس‌ها نشان می‌دهد که 130 سال پیش، زن‌های ارمنی، لباس‌های سنتی می‌پوشیدند، زن‌های ارمنی روستای فریدن، لباس مخصوص به خودشان را داشتند و زن‌های جلفایی هم همین‌طور. معلمان و دانش‌آموزان آن زمان هم لباس‌های سنتی ویژه خود را داشتند. اکنون سبک پوشش ارامنه نسبت به آن روزها تغییر زیادی کرده، اما ارامنه هنوز مراسم مذهبی، عروسی و جشن‌های خود را به همان سبک‌های پیشین اجرا می‌کنند و شیوه اجرای این‌گونه آیین‌ها، با گذشته، تفاوت اندکی دارد و اصل مراسم فرقی نکرده است.

در گذشته در دیر کاتارانیان جلفا هم، راهبه‌ها حضور داشتند، اما اکنون در بین ارامنه، راهبه نداریم، گرچه این دیر همچنان پابرجا است. ازلحاظ سبک زندگی هم ارامنه تغییر کرده‌اند، برای مثال، در گذشته، کل خانواده از پدربزرگ و مادربزرگ تا نوه‌ها در یک خانه زندگی می‌کردند، ولی امروزه همه آن‌ها جدا از هم زندگی می‌کنند. خانه‌ها هم نسبت به گذشته تغییر زیادی کرده، خانه‌های قدیمی، حیاط‌های بزرگ داشته، ولی اکنون آپارتمان‌نشینی رایج شده است. ازلحاظ نوع تفریح هم در گذشته ارامنه به کلوپ‌هایی مثل کلوپ بیلیارد و تنیس می‌رفتند، کلوپ‌هایی که اکنون هم رایج است. ازنظر آموزشی و پرورشی هم فرهنگ ارامنه، تغییر کرده، برای مثال در گذشته، به دختران ارمنی در مدارس، ملیله‌دوزی و قالی‌بافی یاد می‌دادند، اما امروزه آموزش در مدارس ارامنه به سبک علمی نزدیک‌تر است.

مسئول کتابخانه کلیسای وانک