جای خالی نگاه دانشگاهی به حقوق آب

احمدرضا منزه - اصفهان امروز: این روزها و حتی در این هوای سرد زمستانی، کام زنده‌رود همچنان خشک است و در انتظار آب تا شاید اتفاقی بیفتد و سیراب شود.

امروز با وضعیت قرمز منابع آبی در اصفهان به دلیل خشکسالی، زاینده‌رود مظلوم‌تر از گذشته شده است. اعلام این وضعیت نشان می‌دهد زنده‌رود کم‌کم در حال تبدیل شدن به خشکه رودی برای همیشه است و این باعث شده اصفهانی‌ها زنده‌رود را تنها در خاطراتشان جست‌وجو کنند.

در این میان مشکلات زیادی بر سر راه سیراب شدن زاینده‌رود وجود دارد که بعید است به این زودی رودخانه شاهد گردش دائمی آب باشد.

تقریباً ده سال است که خشکسالی گلوی اصفهان را می‌فشارد و در این میان با مسئولانی روبرو هستیم که هر کدام طرحی برای نجات رودخانه می‌دهند. در این شرایط کثرت آرا باعث شده تمامی راه ‌حل‌های نجات زاینده‌رود به بن‌بست خورده یا با مشکل روبه‌رو شود.

سازمان‌ها و نهادهای مختلف هم هر روز با برگزاری نشست‌ها، سمینارها، جلسات هم‌فکری و تعامل و... درباره خشکسالی زاینده‌رود و راه‌حل‌های نجات آن تلاش می‌کنند کاری برای رودخانه انجام دهند اما هیچ کدام از این جلسات و نشست‌ها تاکنون نتوانسته‌ به کمک رودخانه بیاید.

حالا تعدادی از نمایندگان استان اصفهان در مجلس شورای اسلامی نیز مدعی هستند که در حال پیگیری مشکلات زاینده‌رود هستند و از جلسات و برنامه‌های خود برای زاینده‌رود می‌گویند.

* تیمی منسجم مشکلات زاینده‌رود را دنبال کند

در بحبوحه نشست‌ها و صحبت‌ها برای حل مشکل رودخانه، این کشاورزان اصفهانی و بویژه اهالی شرق اصفهان هستند که آسیب‌های اقتصادی فراوانی دیده‌اند و چشم‌انتظار کمک مسئولان و حل مشکلاتشان هستند و باید فکری به حال آنها شود.

به نظر می‌رسد نیاز است تیمی منسجم و متشکل از کارشناسان محیط‌زیست، استادان دانشگاهی و مراکز تحقیقی، دانشجویان، صنعتگران، کشاورزان، اصحاب رسانه، هنرمندان و... تشکیل شود و با قوت پیگیر حل مشکلات خشکی زنده‌رود و بازپس‌گیری حقابه اصفهان باشند.

باید مشکل زاینده‌رود از معضلی درون استانی خارج شود و مردم و مسئولان کشوری بدانند و آگاهی لازم را پیدا کنند که خشکی زنده‌رود اثرات خود را بر تمام کشور و در جنبه‌های مختلف فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی خواهد گذاشت.

در این باره، رسانه‌ها آمادگی کامل خود را برای کمک بیشتر به حل مشکلات زاینده‌رود اعلام کرده‌اند اما برای تحقق این امر به حمایت‌های مسئولان استانی و کشوری هم نیاز است. در صورتی که خوراک علمی لازم برای رسانه‌ها توسط مراکز علمی و دانشگاهی فراهم شود به طور حتم بر میزان تأثیرگذاری رسانه‌ها افزوده خواهد شد.

بعضی مسئولان هم بهتر است در این شرایط ویژه که بحران آب بسیار جدی دامن‌گیر استانمان شده به جای اینکه بر طبل واگرایی بکوبند، آهنگ همگرایی و وحدت سر دهند و با ظرفیت و نیروی بیشتری به دنبال حل مشکلات رودخانه بروند.

تشکیل سایت مرجع زاینده‌رود با هدف اینکه یک سایت کامل و غنی به بیان مشکلات رودخانه بپردازد می‌تواند به حل سریع‌تر معضلات بینجامد.

*دانشگاه های استان پیگیر راه اندازی رشته حقوق آب باشند

دانشگاه‌های استان هم می‌توانند پس از طی مراحل قانونی و کسب مجوزهای لازم رشته حقوق آب را در مراکز علمی راه‌اندازی کنند تا این‌گونه هم پشتوانه‌ای علمی برای کار رسانه‌ها فراهم شود و هم مرکز علمی مشخصی پیگیر مسائل آب در استان باشد.

از دیگر موضوعات قابل اهمیت در استان اصفهان این است که استان دارای کانون وکلای بسیار قوی و زبده‌ای است که در کار خود مهارت بالایی دارند و می‌توانند حقابه استان را از دستگاه های مربوطه پیگیری کنند و بحث حقوقی رودخانه را با قدرت دنبال کنند.

اما در شرایطی که به نظر می‌رسد با خشکسالی اصفهان، راه‌اندازی رشته دانشگاهی حقوق آب در اصفهان نسبت به سایر استان‌ها ضروری‌تر باشد، شاهد راه‌اندازی این رشته در سایر استان‌ها هستیم و به نظر می‌رسد چند استان دیگر نیز به دنبال راه‌اندازی این رشته در دانشگاه‌های خود هستند و البته اصفهانی ها همچنان از این موضوع مهم غافل اند.

در همین ارتباط رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد چند ماه قبل اعلام کرده بود: رشته‌ای با عنوان «حقوق آب» در مقطع کارشناسی ارشد به صورت رسمی در این دانشگاه، برای نخستین بار در کشور ایجاد می‌شود.

عبدالرضا جوان جعفری اظهار کرده بود: در تفاهم‌نامه‌ای که با حمایت وزارت نیرو و سازمان آب منعقد شد، دانشگاه فردوسی به عنوان قطب علمی حقوق آب انتخاب شد و به دنبال آن رشته حقوق آب در مقطع کارشناسی ارشد به صورت رسمی در دانشكده حقوق و علوم سیاسی این دانشگاه تدریس می‌شود، دانشگاه فردوسی به دلیل پتانسیل قوی در اساتید گروه آب، زمینه پذیرش رشته حقوق آب را دارد.

رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه فردوسی با تأکید بر اینکه رشته حقوق آب در کشور کاملاً نوپا بوده و هیچ زمینه‌ای ندارد، تصریح کرده بود: کشور ما در زمینه حقوق آب با خلأ جدیدی روبه‌رو است و این موضوع مشکلات بسیاری را در زمینه حقوق آب و تخلفات مرتبط با آن ایجاد می‌کند؛ بنابراین هدف از راه‌اندازی این رشته این است که بتوان دانش و محتوای لازم در این زمینه را تولید کرد. این رشته شامل مباحث مالکیت آب و مصرف آن، کنترل بر مصرف آب‌های زیرزمینی و سطحی و مسائل بین‌المللی آب می‌شود، حتماً درمشاوره‌های خصوصی، مسائل قضایی، تنظیم قراردادها و مذاکرات بین‌المللی به این رشته نیاز خواهیم داشت.

*از تمامی ظرفیت ها برای حل مشکل کم آبی بهره گرفته شود

اما در این میان وزارت نیرو نیز به دنبال راه‌اندازی این رشته دانشگاهی در سطح کشور است و مجری راه‌اندازی این رشته را در کشور نیز مشخص کرده است.

استان اصفهان دانشگاه‌های بزرگ و شناخته شده‌ای دارد که استادان بزرگی در آنها مشغول به تدریس‌اند. به همین دلیل می‌طلبد با توجه به درگیری استان با مشکلات ناشی از خشکسالی این رشته دانشگاهی در استان اصفهان راه اندازی شود تا شاید گوشه‌ای از مشکلات استان با ایجاد این رشته کاهش یابد و حقوق دانان کارآزموده با دست بازتر در مسیر رفع مشکلات حقوقی و قانونی منابع آبی استان قدم بردارند.

امروز توجه به این رشته در کشورهای توسعه‌یافته نیز مورد تأکید بوده و این نشان از اهمیت این موضوع دارد. امید است تمامی بخش های استان و بویژه مراکز علمی در راستای حل مشکل کم آبی استان قدم بردارند تا شاید روزی دوباره شاهد جریان یافتن آب در زنده رود و خوشحالی کشاورزان و عموم مردم نه تنها نصف جهان که کل کشور باشیم.

/////////////////به صورت یک باکس داخل مطلب////////////

//////////// اسم باکس: دیدگاه/////////

ضرورت اجتناب ناپذیر راه اندازی رشته حقوق آب در شرایط کنونی اصفهان

نوید دهقانی (کارشناس حقوق آب)

این روزها کمتر کسی پیدا می‌شود که به آب‌وهوای پیرامون خودش در کشور توجه نکند. شرایط از مرز هشدار و بحران عبور کرده و در منابع آبی به ورشکستگی کامل رسیده‌ایم، به تازگی هم اخباری از اکتشاف آب‌های ژرف به گوش می‌رسد.

همه ما می‌دانیم که غیر از دو یا سه استان که در شرایط نرمال بارش قرار دارند بقیه استان ها کم بارش، خشک و نیمه‌خشک اند. در 10 سال اخیر استان اصفهان شدیدترین خشکسالی‌ها را پشت سر گذاشته و به گفته مسئولان با پشت سر گذاشتن خشکسالی هیدرولوژی به خشکسالی‌های بعدی رسیده است. در حال حاضر خشکسالی اصفهان بین مراحل هیدرولوژی و اقتصادی قرار دارد و نیازمند برخورد و برنامه ریزی بسیاری است. سازمان‌ها و نهادهای مختلف هم هر روز با برگزاری نشست‌ها، سمینارها، جلسات هم‌فکری و تعامل و… در ارتباط با خشکسالی زاینده‌رود و راه‌حل‌های نجات آن تلاش می‌کنند تا کاری برای رودخانه انجام دهند اما هیچ کدام از این جلسات و نشست‌ها تاکنون نتوانسته‌ به کمک رودخانه زاینده‌رود بیاید. بحران آب باوجود فراگیر بودن آن در هیچ جای دیگری به اندازه خاورمیانه در ابعاد سیاسی و امنیتی نیازمند قانون و حقوق آب نيست.

بر اساس همين رويكردها و مشكلات است كه داشتن بستر مناسب براي مطالعات قانوني و حقوقي آب، به‌طور فزاینده‌ای در كشور ما احساس می‌شود. با چنین رویکردی می‌بینیم که هنوز رشته‌ای تحت این عنوان در نظام آموزشی کشور به رسمیت شناخته‌نشده و دغدغه‌های موجود برای رفع این كمبود و یا نقیصه راه به‌جایی نبرده است. عدم علاقه‌مندي دانشگاه‌ها به داشتن رشته حقوق آب در مقاطع مختلف بنا به دلايل نامعلوم، موجب شده تا عرصه‌های متنوعی که این امر می‌تواند برای آینده راهگشا باشد، مورد غفلت واقع شود. عدم توجه شايسته به زمينه‌هاي كاربردي حقوق آب در درازمدت موجب می‌شود که چالش‌های کوچک به بحران‌های بزرگ و آشوب‌های غیرقابل‌کنترل تبدیل شوند. دانشگاه‌های استان هم باید پس از طی مراحل قانونی و کسب مجوزهای لازم، رشته حقوق آب را در مراکز علمی راه‌اندازی کنند تا مرکز علمی مشخصی پیگیر مسائل آب در استان باشد و از بحث‌های بی‌سرانجام و اجلاس‌های بدون بازخورد مؤثر جلوگیری شود.