کارآفرینی در بستر بحران؛ نگاهی نو به فرصت‌های پنهان
حمیدرضا پناهی: در نگاه نخست، بحران‌ها مانع رشد و پیشرفت به‌نظر می‌رسند؛ اما تاریخ اقتصاد، بارها نشان داده است که بسیاری از ایده‌های بزرگ و کسب‌وکارهای ماندگار، در دل همین بحران‌ها شکل گرفته‌اند. شاید عجیب به‌نظر برسد، اما کارآفرینان واقعی دقیقاً در زمانی که اغلب افراد از ریسک و تغییر گریزان‌اند، فرصت را در دل تهدید کشف می‌کنند و از آن پلی برای جهش می‌سازند.
در سال‌های اخیر، کشور ما با چالش‌های متعددی همچون تحریم، نوسان‌های ارزی، رکود اقتصادی و کاهش سرمایه اجتماعی مواجه بوده است. با این حال، در همین فضای دشوار، بسیاری از کسب‌وکارهای کوچک و متوسط توانسته‌اند با اتکا به نوآوری، بومی‌سازی، استفاده هوشمندانه از شبکه‌های اجتماعی و بازارهای جایگزین، جای خود را در اقتصاد باز کنند. این یعنی ظرفیت نهفته‌ای در اقتصاد ما وجود دارد که اگر فعال شود، می‌تواند به موتور رشد تبدیل گردد.
کارآفرینی در بحران فقط به معنای شروع یک کسب‌وکار تازه نیست؛ بلکه نوعی تفکر و رویکرد است. یعنی فردی با ذهنیت حل مسئله، در هر وضعیت پیچیده‌ای می‌تواند راهی بیابد. تجربه نشان می‌دهد بسیاری از شرکت‌های بزرگ دنیا مانند Airbnb، Uber، WhatsApp و حتی علی‌بابا، در اوج بحران‌های جهانی شکل گرفته‌اند. این کسب‌وکارها نه با سرمایه کلان، بلکه با شناخت دقیق از نیاز جامعه و راه‌حل‌های خلاقانه راه افتادند.
در همین راستا، تجربه یک کارآفرین جوان در یکی از شهرهای جنوبی ایران بسیار الهام‌بخش است. او در روزهای ابتدایی پاندمی کرونا، با تعطیلی محل کار و رکود در بازار فروش پوشاک، تصمیم گرفت با سرمایه اندکی که داشت، کارگاه تولید ماسک پارچه‌ای خانگی راه‌اندازی کند. در ابتدا، تنها با یک چرخ خیاطی و دو نفر نیروی کار، فعالیت خود را شروع کرد. اما با شناخت نیاز فوری بازار و بازاریابی از طریق اینستاگرام و واتساپ، توانست فروش قابل توجهی داشته باشد. امروز او نه‌تنها کارگاه تولید ماسک را توسعه داده، بلکه با همان مدل، به تولید لباس‌کار و یونیفرم سازمانی روی آورده و برای بیش از ۱۵ نفر اشتغال مستقیم ایجاد کرده است. این نمونه‌ای واقعی از ظهور خلاقیت در بستر فشار و بحران است.
مهم‌ترین ویژگی کارآفرینی در چنین شرایطی، داشتن ذهنیت انعطاف‌پذیر، توان شناسایی نیازهای واقعی جامعه، و درک دقیق از منابع موجود است. همچنین مهارت یادگیری سریع، ارتباط‌گیری مؤثر با دیگران و استفاده از ابزارهای دیجیتال از عوامل کلیدی در موفقیت کسب‌وکارهای نوپا در شرایط فعلی هستند.
به نظر می‌رسد آنچه اقتصاد امروز ما نیاز دارد، نه فقط سیاست‌های حمایتی یا تسهیلات مالی، بلکه ترویج تفکر کارآفرینانه در سطح عمومی جامعه، به‌ویژه در میان جوانان است. اگر آموزش و رسانه‌ها بتوانند کارآفرینی را به‌عنوان یک انتخاب ارزشمند، مستقل و قابل تحقق معرفی کنند، نسل آینده می‌تواند در برابر ناملایمات اقتصادی تاب‌آوری بیشتری نشان دهد.
کارآفرینی در بستر بحران، تنها راه فرار از رکود نیست؛ بلکه نگاهی تازه به امکان‌های پیش روی ماست. کافی است جسارت شروع داشته باشیم، حتی با گام‌های کوچک. بسیاری از داستان‌های موفقیت، درست از همان‌جایی آغاز شده‌اند که بقیه متوقف شده‌اند.