سرنوشت مهندسان بیکار در انتظار پزشکان

این روزها معنی انتظار عوض شده است. قبلا به جز شب کنکور که جزو طولانی‌ترین و سخت‌ترین شب‌های زندگی یک نوجوان بود، شب طاقت‌فرسای دیگری وجود داشت که صبح آن نتایج کنکور اعلام می‌شد و پیدا کردن یک نسخه روزنامه سراسری غنیمت بود تا با جستجو در ردیف نام‌ها بتوان از نتیجه قبولی در کنکور آگاه شد. الآن اوضاع خیلی فرق کرده و درک این مسئله برای نوجوانی که تنها در ثانیه‌هایی پس از اعلام نتایج وارد مرورگر موبایل هوشمند خود شده و ظرف مدت‌زمانی کوتاه از نتیجه عملکرد خود در کنکور آگاه می‌شود کمی سخت و دور از ذهن است و تفاوت این دو روش آگاهی از نتایج کنکور همگی مرهون سرعت اینترنتی است که این روزها بیش از هر زمان دیگر در تاروپود زندگی‌مان رخنه کرده است. با وجود همه این تفاوت‌ها همچنان کنکور، نتیجه آن و انتخاب رشته جزو دغدغه‌های بزرگ خانواده است. اگرچه نوجوانان امروزی بیش از گذشته در تعیین سرنوشت خود از آزادی عمل و استقلال برخوردارند اما همچنان تعیین آینده شغلی و انتخاب رشته‌ای که «دهن پر کن» باشد برای بسیاری از پدر و مادرها دغدغه است. یکی از این رشته‌های دهن پر کن پزشکی است. به‌ندرت می‌توان پدر و مادری پیدا کرد که نسبت به پزشک شدن فرزند خود بی‌تفاوت باشد چه رسد به اینکه با این مسئله مخالفت کند. با نگاهی به آمار آزمون سراسری که از میان ‌یک میلیون و ۱۱۸هزار و ۷۹۳ نفر ثبت نام شده در کنکور ۹۸ می توان اقبال عمومی نسبت به این رشته را مشاهده کرد چرا که آمار شرکت‌کنندگان برای آزمون سراسری سال جاری در رشته‌ علوم تجربی 637 هزار و 94 نفر، در رشته‌ علوم ریاضی و فنی 164 هزار و 278 نفر، در رشته هنر 103 هزار و 665 نفر و در رشته زبان‌های خارجی 165 هزار و 533 نفر به ثبت رسیده است. البته این وضعیت در سال‌های نه چندان دور برای رشته ریاضی و متقاضیان مهندسی وجود داشت و همه فکر می‌کردند آینده شغلی مهندسانی که بسازبفروش می شوند، تأمین است تا جایی که کار به اشباع جامعه از مهندسانی شد که به هر شغلی مشغول بودند بجز مهندسی. اکنون مدتی است زمزمه‌هایی در مورد بیکاری پزشکان و اشباع رشته‌های مختلف پزشکی از نیروی کار به گوش می‌رسد.

اشباع اصفهان از ماما و دندان پزشک

در شرایطی که کنکوری‌های سال جدید در انتظار اعلام نتایج و به دنبال آن انتخاب رشته هستند بد نیست اطلاعاتی تازه از وضعیت شغلی و آینده رشته پزشکی در اصفهان داشته باشیم. به تازگی خبری مبنی بر بازار کار این روزهای رشته پزشکی اعلام شد و رئیس دانشگاه علوم پزشکی استان اصفهان از اشباع برخی رشته‌های پزشکی سخن گفت و با اشاره به وسعت علم پزشکی و تخصص‌های موجود در این رشته اظهار کرد: در بین رشته‌های علوم پزشکی در حال حاضر برخی از رشته‌ها مانند رشته مامایی تقریبا اشباع شده است و ضرورتی برای افزایش ظرفیت و گسترش دانشکده‌های این تخصص وجود ندارد. طاهره چنگیز با بیان اینکه هنوز در برخی از رشته‌ها نیازمند تربیت افراد متخصص هستیم، به ایمنا گفت: یکی از این رشته‌ها پرستاری است که هنوز در این رشته به ظرفیت مورد نیاز مراکز خدماتی نرسیده و امکان گسترش وجود دارد، همچنین در رشته‌های فیزیوتراپی، بینایی‌سنجی، کاردرمانی، شنوایی‌شناسی، گفتاردرمانی نیز نیازمند امکانات لازم برای به‌کارگیری متخصصان این رشته‌ها هستیم. در رشته‌هایی مانند پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی کمبودی نداریم، مشکل عمده ما در حوزه داروسازی نحوه توزیع متخصصان این حوزه است همچنین در رشته دندانپزشکی نیز عملا در بیشتر استان‌ها تعداد متخصصان این رشته به حدنصاب رسیده است، اما توزیع دندان‌پزشکان با مشکل روبه‌رو است. او تأکید کرد: اگر مکانیزم‌های توزیع دندان‌پزشک و داروساز اصلاح شود، همین تعداد دندان‌پزشک و یا داروساز موجود کافی است؛ یکی از بهترین راه‌های اصلاح سیستم توزیع مبحث بومی گزینی است که بر اساس مصوبه مجلس شورای اسلامی آغازشده و در بسیار از استان‌ها از این ۳۰ درصد ظرفیت بومی استفاده می‌شود. چنگیز پیرامون وضعیت پزشکان عمومی خاطرنشان کرد: شاخص‌های اعلام‌شده نباید به‌صورت خام و گسسته از بقیه نیروهای خدماتی ارائه شود، به این معنا که مثلا اگر در کشوری شاخص پزشک به جمعیت به ازای هر ۱۰ هزار نفر ۱۰ نفر است، باید به ترکیب نیروهای دیگر نیز توجه کنیم یعنی بدون در نظر گرفتن سایر نیروهای که همکار پزشکان هستند و درواقع بخشی از خدمات پزشک را ارائه می‌کنند به‌طور خاص نمی‌توان در مورد پزشک صحبت کرد. در حال حاضر با کمبود پزشک عمومی که وارد خدمات سطح یک شود روبه‌رو هستیم و اگر قرار باشد که پزشک عمومی تربیت کنیم ولی قادر به جذب آنها در سیستم خدمات سطح یک نباشیم، باعث می‌شود این پزشکان وارد خدمات خصوصی شوند که چندان اولویت سلامت کشور نیست، مانند رشته‌های زیبایی و غیره که عملا کمک چندانی به ارتفاع سطح سلامت جامعه نمی‌کند؛ بنابراین تربیت پزشک عمومی و مستقل و بدون در نظر گرفتن مکانیزم‌های جذب و به‌کارگیری آنها و به عبارتی ظرفیت بودجه عمومی برای جذب این پزشکان عمل مقرون‌به‌صرفه‌ای نیست. در برخی از رشته‌های تخصصی نیز با مشکل توزیع روبه‌رو هستیم و اینکه متخصصان به‌واسطه مشکلاتی که وجود دارد به دنبال جاذبه‌هایی برای خدمت‌رسانی کامل و ثبات درآمدی قابل قبولی هستند در آن حدی گاه مناظره کنندگان مطرح می‌کنند و به‌نوعی وانمود می‌کردند که همه متخصصان درآمدهای چند صدمیلیونی در ماه دارند که این‌طور نیست، حتی در حدی که ثبات درآمد قابل‌اعتمادی را بتوانند در شهرستان‌ها داشته باشند برای آنها تعبیه نشده است؛ بنابراین اگر مکانیزم‌های پرداخت اصلاح شود و بومی‌گزینی را در پیش بگیریم به نظر می‌رسد مسائل مربوط به متخصصان پزشکی نیز قابل‌حل باشد. رئیس دانشگاه علوم پزشکی اصفهان خاطرنشان کرد: رشته‌های علوم پزشکی مانند بعضی از رشته‌های تئوری محض نیست که با ورودی کنکور مشکل حل شود، همان‌طوری که اگر برای یک دانشجوی دندان‌پزشکی یونیت و فضای آموزش کافی نباشد دانشجو به‌ظاهر فارغ‌التحصیل می‌شود، اما فرصت تمرین و مهارت کافی را پیدا نمی‌کند دانشجوهای پزشکی نیز با وضعیتی مشابه روبه‌رو هستند، اگر زیرساخت‌ها و استاد وجود نداشته باشد و صرفا ظرفیت کلاس‌ها را افزایش دهیم، افزایش ظاهری تعداد افراد فارغ‌التحصیل را خواهیم داشت، اما توانمندی این افراد پایین خواهد بود و ممکن است باعث آسیب سلامت جامعه شوند.

رشته پزشکی تأمین‌کننده همه نیازهای جامعه نیست

عضو هیئت‌علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به اینکه در همه اقشار جامعه گرایش به سمت انتخاب رشته‌های تجربی و بویژه پزشکی بالاست به ایسنا گفت: خانواده‌ها در دوران جامعه‌پذیری کودکان آنان را به‌گونه‌ای پرورش می‌دهند که اگر بگویند در آینده می‌خواهم پزشک شوم، عکس‌العمل مثبتی دریافت کرده و همه آنها را تشویق خواهند کرد اما اگر کودک از شغل دیگری اسم ببرد که متناسب با الگوهای اجتماعی موردنظر اولیای دانش‌آموز یا الگوهای رایج اجتماعی نباشد، ممکن است به او ایراد بگیرند و سرزنشش کنند. ما در دوران جامعه‌پذیری به دانش‌آموزان آموزش می‌دهیم که افرادی که شایستگی و لیاقت بیشتری دارند رشته‌های خاصی را انتخاب می‌کنند.

مرضیه ابراهیمی با بیان اینکه رشته پزشکی و سایر رشته‌های علوم تجربی نیز رشته‌های مهمی هستند، اما تنها بخشی از نیازهای جامعه را تأمین می‌کنند، اظهار کرد: جامعه نیازهای متفاوتی دارد، ولی سیستم آموزشی در کشور ما تلاش نکرده است تا این نگرش را در یک فرایند اقناعی همه جانبه نگر به افراد بدهد که برای مشاغل دیگر نیز شأن اجتماعی مطلوب قائل شوند. ما باید برای انواع صاحبان شغل‌های مفید و مؤثر جامعه، مانند معلمان و افراد دیگری که در حوزه‌های دیگر جامعه فعالیت می‌کنند شأن بالایی قائل شویم تا همه بتوانند متناسب با علائق و استعدادهایشان وارد عرصه‌های مختلف شوند. او با هشدار نسبت به اینکه اگر افراد متناسب با علایقشان انتخاب رشته نکنند جامعه با بحران‌های زیادی روبه‌رو خواهد شد تأکید کرد: ورود به رشته‌ای مانند پزشکی به‌گونه‌ای است که باید توأم با علاقه‌مندی باشد چراکه ورود به این رشته بدون انگیزه، استعداد و علاقه تاوان زیادی خواهد داشت و تاوان آن‌هم جان انسان‌هاست. مسئولیت‌های شغلی و اخلاقی در این رشته، چنان بالاست که جامعه از کوچکترین خطاهای دست‌اندرکاران این رشته نمی‌گذرد. عضو هیئت‌علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه شهید بهشتی تصریح کرد: جامعه از مجموعه‌ای از نیازها تشکیل‌شده که به‌تناسب این نیازها، نهادها و مشاغلی ایجاد شده است. اگر همه افراد بخواهند به سمت یک شغل و رشته خاص گرایش داشته باشند، بخشی از نیازهای جامعه روی زمین می‌ماند و یا اینکه افرادی که از روی بی‌علاقگی وارد شغلی شده‌اند آن را با بی‌حوصلگی و حداقل رغبت و توجه انجام خواهند داد. ابراهیمی با انتقاد از اینکه در حال حاضر با این بحران در جامعه روبه‌رو هستیم که در هرجایی که آسیب‌های اجتماعی دیده می‌شود، خانواده و آموزش‌وپرورش به عنوان پای ثابت در آن هستند اضافه کرد: در حال حاضر اگر به فردی بگویید که می‌خواهم معلم شوم با این عکس‌العمل روبه‌رو می‌شوید که در این شغل مشکل مالی خواهید داشت، این در حالی است که یکی از مهمترین نیازهای جامعه آموزش دادن به شیوه مطلوب و توأم با تخصص و تعهد است. عضو هیئت‌علمی دانشکده علوم دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه در جامعه ما خلأهای زیادی وجود دارد که نسبت به آنها توجه کافی وجود ندارد تصریح کرد: همه افراد جامعه نمی‌توانند بیمار باشند و به پزشکان مراجعه کنند. پر نشدن خلأهای دیگر جامعه بر اساس تمام تئوری‌شناسی‌های جامعه‌شناسی موجب برهم خوردن تعادل آن می‌شود. ممکن است برای همه این سؤال پیش آمده باشد که چرا در جامعه ما آسیب‌ها زیاد هستند و یا اینکه چرا افراد زیادی به افسردگی مبتلا می‌شوند؟ چرا جوانان مدت زیادی پشت کنکور می‌مانند، صرفا به این دلیل که می‌خواهند پزشک شوند؟ این فشاری است که جامعه روی این قشر وارد می‌کند و این احساس را در آنها ایجاد می‌کند. باید پذیرفت که جامعه یک کلیت به هم پیوسته است که مشکل در یک بخش به تمام بخش‌های دیگر آسیب می‌زند. در نهایت شما با جامعه بیماری روبه‌رو می‌شوید که نیازمند درمان است. ابراهیمی با بیان این نکته که درمان‌ مشکلات اجتماعی در دست دانش‌آموختگان علوم انسانی است گفت: حوزه علوم انسانی حوزه‌ای است که اگرچه در سال‌های گذشته نگاه مثبت‌تری به آن ایجاد شده است، اما بااین‌وجود زمانی که دانش‌آموزان می‌خواهند آن را انتخاب کنند، خانواده‌ها با شک و تردید نسبت به آن نگاه می‌کنند. چراکه فکر می‌کنند این رشته بازار کار، آینده شغلی و وجهه منزلتی خوبی ندارد. بدین ترتیب شاهد مشکل در بخش اجتماعی و فرهنگی جامعه خواهیم بود. در اینجا آسیب‌هایی تولید شده است که راه‌حل آن در دست پزشکان نیست.

هدفمند شدن رشته‌های تحصیلی

امروز افرادی را می‌بینیم که به مشاغلی اشتغال دارند که هیچ‌گونه سنخیتی با رشته تحصیلی‌شان ندارد. علی‌اکبر کریمی نیا، کارشناس جامعه‌شناسی و استاد دانشگاه دراین‌باره گفت: برای حل معضلی که امروز با آن روبرو هستیم باید به فکر هدفمند کردن رشته‌های تحصیلی باشیم، یعنی از همان بدو ورود دانشجو به دانشگاه‌ها بازار کار آن رشته را هم برای او تعریف و تبیین کنیم، از طرفی هم برخی رشته‌های دانشگاهی هم مورد نیاز جامعه ما نیست که به حذف چنین رشته‌هایی مبادرت کنیم، اما از همه این موارد مهمتر این است که در نخستین فرصت به فکر ایجاد پیوند میان فنی و حرفه‌ای و دانشگاه‌ها باشیم و این دو نهاد مهم آموزشی را بیشتر به هم نزدیک کنیم. این استاد دانشگاه گنجاندن دروس فنی و حرفه‌ای در دانشگاه‌ها را امری ضروری و حیاتی دانست و اظهار داشت: باید مسئولان تدابیری را بیندیشند تا دانشجویان ما در هنگام تحصیل از دوره‌های فنی و حرفه‌ای هم بهره‌مند شوند تا پس از پایان تحصیل حداقل در رشته‌ای خاص مهارت لازم را کسب کنند.