میراث جهانی اصفهان زیر سایه جنگ

 

اصفهان امروز - شهرزاد فلاح: با شدت‌گرفتن حملات پهپادی و موشکی در جریان درگیری ایران و اسرائیل، شهر تاریخی اصفهان نیز بارها هدف قرار گرفته یا در تیررس تهدیدات نظامی قرار داشته است. کارشناسان فرهنگی و حقوقی هشدار می‌دهند که در صورت ادامه این وضعیت، آثار ثبت‌شده جهانی؛ مانند میدان نقش‌جهان، مسجد امام و عالی‌قاپو در معرض نابودی قرار می‌گیرند.

 اصفهان؛ شهر گنبدهای فیروزه‌ای در خط مقدم تهدید

 اصفهان سال‌هاست به‌عنوان یکی از قطب‌های گردشگری، فرهنگی و هنری ایران شناخته می‌شود. شهری با بیش از چهار قرن قدمت معماری کلاسیک اسلامی که بخش‌هایی از آن در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند. در هفته‌های اخیر و با تداوم حملات متقابل نظامی، این شهر تاریخی بارها شاهد به صدا درآمدن پدافند هوایی بوده و فیلم‌ها و گزارش‌های محلی از رهگیری پهپادها در حریم هوایی اصفهان منتشر شده است. گرچه نیروهای پدافند هوایی بارها اعلام کرده‌اند که تهدیدات خنثی شده، اما کارشناسان حوزه میراث‌فرهنگی نسبت به نزدیکی اهداف نظامی به بافت تاریخی هشدار داده‌اند.

 قوانین بین‌المللی چه می‌گویند؟

 طبق کنوانسیون ۱۹۵۴ لاهه و کنوانسیون میراث جهانی ۱۹۷۲، دولت‌ها موظف‌اند از آثار فرهنگی حتی در زمان مخاصمه‌های مسلحانه حفاظت کنند. ایران و اسرائیل هر دو از امضاکنندگان این اسناد هستند. بااین‌حال، تجربه سال‌های گذشته در مناطق جنگ‌زده جهان نشان داده که در بسیاری موارد، این تعهدات نادیده گرفته می‌شوند. دکتر نگار سهرابی، استاد حقوق بین‌الملل چنین می‌گوید: همان‌طور که در سوریه، عراق یا بوسنی دیدیم، میراث‌فرهنگی نخستین قربانیان خاموش جنگ‌ها هستند. اصفهان به دلیل هم‌جواری با مراکز حساس، در معرض ریسک بالایی قرار دارد.

 میراث جهانی؛ فقط دارایی ایران نیست

 میدان نقش‌جهان، مسجد شیخ لطف‌الله، مسجد امام، کاخ عالی‌قاپو، و ده‌ها اثر معماری دیگر در اصفهان نه‌تنها ثروت ملی، بلکه سرمایه‌ای جهانی‌اند. سازمان یونسکو در معرفی میدان نقش‌جهان آن را «یکی از شاهکارهای معماری شهری و نمادی از دوران طلایی هنر ایرانی» توصیف کرده است. اکنون، تهدید علیه این بناها، به‌نوعی تهدید علیه حافظه جمعی بشر محسوب می‌شود.

 واکنش‌های داخلی؛ نگرانی از بی‌توجهی به آثار فرهنگی

 در سطح جامعه محلی نیز نگرانی‌ها گسترده است. بسیاری از ساکنان و فعالان فرهنگی اصفهان معتقدند که سیاست‌گذاران بیشتر بر تأسیسات نظامی متمرکزند تا بر حفاظت از میراث‌فرهنگی. سجاد نیک‌سیرت، فروشنده صنایع‌دستی در میدان نقش‌جهان، می‌گوید: اگر مسجد امام آسیب ببیند، آیا فقط یک بنا از بین رفته؟ نه، بخشی از روح ماست که می‌میرد. اینجا فقط سنگ و آجر نیست، حافظه چند نسل است.

 سکوت جهانی؛ نبود واکنش رسمی از یونسکو

 سازمان یونسکو تاکنون واکنش رسمی یا علنی نسبت به تهدید آثار اصفهان نداشته است. این سکوت از سوی برخی نهادهای فرهنگی و دانشگاهی ایران مورد انتقاد قرار گرفته است. فرزانه دُری، کارشناس مستقل میراث‌فرهنگی، در یادداشتی در نشریه «فرهنگ امروز» می‌نویسد: سکوت یونسکو در برابر خطراتی که میراث جهانی را تهدید می‌کند، تنها به ایران آسیب نمی‌زند. این سکوت، مشروعیت نهادهای بین‌المللی را زیر سؤال می‌برد.

 راهکارهای دیجیتال؛ مستندسازی برای روز مبادا

 در پاسخ به تهدیدات، برخی دانشگاه‌ها و نهادهای غیردولتی پروژه‌هایی برای مستندسازی و اسکن سه‌بعدی آثار تاریخی آغاز کرده‌اند. از جمله ثبت دیجیتال مسجد شیخ لطف‌الله و مدل‌سازی مجازی کاخ چهل‌ستون. کامران نیک‌زاد، مدیر پروژه مستندسازی میراث بحران، می‌گوید: تکنولوژی می‌تواند از میراث ما نسخه پشتیبان بگیرد، ولی نمی‌تواند آن را جایگزین کند. حفظ اصل بنا، اولویت نخست است.

 چه باید کرد؟ راهکارهای فوری برای حفاظت از اصفهان

 کارشناسان و فعالان مدنی پیشنهادهایی برای حفظ آثار تاریخی در شرایط بحران ارائه کرده‌اند: 

 تعیین حریم حفاظتی ویژه فرهنگی در مناطق در معرض خطر

 درخواست رسمی از یونسکو برای اعزام هیئت نظارتی به اصفهان

 افزایش اطلاع‌رسانی جهانی درباره وضعیت اصفهان از طریق دیپلماسی فرهنگی

 تهیه نسخه‌های دیجیتال و پشتیبان از اسناد و بناهای ارزشمند

 هماهنگی میان ارتش، سازمان میراث‌فرهنگی و مدیریت بحران برای برنامه اضطراری حفاظت

 زمان اندک، مسئولیت سنگین

 جنگ تنها جان انسان‌ها را نمی‌گیرد؛ فرهنگ، تاریخ و هویت ملت‌ها را نیز در خود می‌بلعد. اگر اقدام جدی صورت نگیرد، اصفهان ممکن است قربانی بعدی در فهرست شهرهای فرهنگی آسیب‌دیده جهان باشد. پیام روشن است: اصفهان را باید قبل از آنکه دیر شود، نجات داد.