چرا «یکم آذر» روز رسمی نکوداشت اصفهان شد؟ پشت پرده‌ی نماد برج قوس به وقت نصف جهان

اصفهان، شهری که قرن‌هاست در کتیبه‌ی تاریخ ایران با نام «نصف جهان» می‌درخشد، تنها یک مقصد گردشگری نیست؛ بلکه گنجینه‌ای زنده از هنر، معماری و هویت فرهنگی است. اما در میان انبوه مناسبت‌ها و تاریخ‌های پرافتخار این شهر، چرا باید یکم آذرماه، این نقطه عطف پاییزی، به عنوان روز رسمی نکوداشت اصفهان انتخاب شود؟ آیا این تاریخ صرفاً یک انتخاب تقویمی است یا سِرّی عمیق در دل کاشی‌کاری‌های میدان نقش جهان و سَردَر بازار قیصریه پنهان کرده است؟ در کشمکش میان تقویم رسمی و اسناد اصفهان‌شناسی، این روز نه تنها نماد برپایی یک باروی حفاظتی باستانی است، بلکه یادآور ریشه‌های استوار، عقلانیت و هدفمندی مردمی است که خود را در نماد برج قوس (کماندار) بازمی‌یابند. برای درک کامل اهمیت این روز و رمزگشایی از پیوند آن با اسطوره‌ی آرش کمانگیر، باید به عمق تاریخ سفر کنیم.

 

 تاریخچه‌ی ژرف و معنای نمادین روز نکوداشت اصفهان: از دیلمیان تا فلک‌نما

روز یکم آذرماه، که مصادف با آغاز ماه نجومی آذر و ورود به بُرج قَوس است، با توجه به مطالعات دقیق اصفهان‌شناسان و تأکید بر مستندات تاریخی، به عنوان روز نکوداشت اصفهان انتخاب و به‌صورت رسمی از سوی شورای اسلامی شهر اصفهان تثبیت شده است. انتخاب این روز، ریشه در یک رویداد عظیم و تحول‌آفرین تاریخی دارد که به دوران حکومت حَسَن رُکن‌الدوله دیلمی (۳۲۲ تا ۳۶۶ هجری قمری) بازمی‌گردد. در این ماه، دستور برپایی و اتمام باروی حفاظتی بزرگ شهر اصفهان صادر شد؛ اقدامی استراتژیک که نمادی آشکار از تأمین امنیت پایدار، توسعه شهری و اقتدار حکومتی اصفهان در تاریخ طولانی و پرفراز و نشیب ایران بوده است. به همین دلیل، این تاریخ حیاتی به مثابه‌ی نقطه‌ی عطفی در سیر تکاملی شهر شناخته می‌شود که یادآور ریشه‌های مستحکم و قابلیت اصفهان برای تبدیل شدن به یک مرکز تمدنی بزرگ است.

راز سَردر بازار قیصریه: نماد عقلانیت و فداکاری

تثبیت این روز تنها به مستندات تاریخی و شهری محدود نمی‌شود، بلکه پیوند عمیقی با نمادهای فرهنگی و نجومی اصفهان دارد. نگاره‌ای که به‌عنوان «نماد اصفهان» شناخته می‌شود و تصویری ماندگار بر کاشی‌کاری‌های سَردَر بازار قیصریه - دروازه‌ی تاریخی اصفهان به سمت جهان - نقش بسته، صورت فلکی برج قَوس یا همان انسان کماندار را نشان می‌دهد. این نگاره‌ی باستانی، در بردارنده‌ی مفاهیم عمیقی چون عقلانیت، هدفمندی، شهامت و فداکاری است.

• انسان کماندار: نماد هدایت‌گر، جوینده‌ی حقیقت و کسی که با تعقل به سمت اهداف بلند حرکت می‌کند.

• کمان و تیر: نمایانگر هدایت به‌سوی اهداف والا و در عین حال، ترک خطر و رها شدن از قیدهای دست‌وپاگیر.

• پیوند با اسطوره: این تصویر به‌طور ضمنی، یادآور آرش کمانگیر، اسطوره‌ی کهن و جاویدان فداکاری ایرانی است؛ پهلوانی که با تیر خود، مرزهای وطن را تثبیت کرد و نماد مقاومت، عشق بی‌کران به میهن و ایثار است.

این پیوستگی میان تاریخ دیلمیان، نماد فلکی برج قوس و اسطوره‌ی آرش، یکم آذرماه را از یک تاریخ ساده به یک جشن هویت‌محور و ریشه‌دار تبدیل کرده است.

 

 اهداف فرهنگی نامگذاری روز اصفهان: «برای همیشه، برای همه»

هدف اصلی و مأموریت بنیادین نامگذاری روز نکوداشت اصفهان، فراتر از برگزاری یک جشن تقویمی است؛ این روز به‌منظور حفظ، بازشناسی و ترویج مداوم فرهنگ و هنر بی‌نظیر اصفهان تعریف شده است؛ شهری که به‌حق لقب جهانی و افتخارآمیز «نصف جهان» را از آن خود کرده است. برنامه‌ریزی و اجرای متمرکز فعالیت‌های روز نکوداشت اصفهان، اهداف چندگانه‌ای را دنبال می‌کند که در نهایت به تقویت انسجام اجتماعی و انتقال میراث می‌انجامد.

• انتقال هویت تاریخی و فرهنگی: تضمین می‌شود که این میراث گران‌بها و تاریخ پر افتخار، به‌صورت پویا و جذاب، به نسل‌های جدید شهروندان و آیندگان منتقل شود تا زنجیره‌ی فرهنگی شهر منقطع نگردد.

• تقویت همدلی و همبستگی: با ایجاد فرصت‌های مشارکت عمومی و برگزاری گردهمایی‌های فرهنگی، همدلی و همبستگی میان اقشار مختلف مردم اصفهان افزایش می‌یابد و حس مالکیت مشترک نسبت به شهر تقویت می‌شود.

شعار راهبردی: اصفهان برای همیشه، برای همه

شعار محوری این روز، «اصفهان برای همیشه، برای همه»، دارای عمق معنایی بسیار زیادی است. این عبارت یک مانیفست اجتماعی است که همگان را - اعم از شهروندان، مسئولین، هنرمندان و حتی گردشگران - در حفظ، صیانت و اعتلای فرهنگ و تمدن این شهر سهیم می‌سازد و تأکید دارد که این شهر تاریخی و فرهنگی، متعلق به تمامی آحاد جامعه است. این شعار همچنین زمینه‌ساز فراهم آوردن فرصت‌های برابر برای همه‌ی اقشار جامعه در بهره‌مندی از امکانات فرهنگی و توسعه پایدار شهری اصفهان است.

 

هفته نکوداشت و مشارکت فعال مردمی: «جلوه‌ی نصف جهان در عصر نو»

امروزه، روز نکوداشت اصفهان به یک رویداد سالانه‌ی پویا و پر از فعالیت تبدیل شده است. جشن‌ها، مراسم و برنامه‌های متنوعی به‌صورت مشترک و هم‌افزا توسط سازمان‌های مردم‌نهاد (سمن‌ها)، دانشگاه‌ها، مراکز علمی و شهرداری اصفهان برنامه‌ریزی و برگزار می‌شوند. این برنامه‌ها که عمدتاً در قلب تپنده‌ی اصفهان، یعنی میدان تاریخی نقش جهان و دیگر نقاط شاخص و میراثی شهر برگزار می‌شوند، طیف وسیعی از فعالیت‌های فرهنگی را در برمی‌گیرند:

• نمایش‌های تاریخی و بازسازی وقایع: به‌منظور زنده‌سازی و لمس عینی رویدادهای مهم تاریخی شهر.

• مسابقات فرهنگی و ورزشی: با رویکرد ارتقاء سطح آگاهی و سلامت جامعه.

• رونمایی از انتشارات جدید و پژوهش‌ها: با هدف معرفی آخرین دستاوردهای اصفهان‌شناسی.

• نمایشگاه‌های فاخر فرهنگی و هنری: به‌ویژه با تمرکز بر هنرهای سنتی و صنایع دستی کم‌نظیر اصفهان.

«هفته اصفهان»: تجلیل از ریشه‌ها تا ادبیات معاصر

گستره‌ی این فعالیت‌ها صرفاً به یک روز محدود نمی‌شود و تحت عنوان «هفته اصفهان» از اول تا هفتم آذرماه ادامه می‌یابد. در طول این هفته، شرکت‌کنندگان با برگزاری مراسم‌ها و نشست‌های تخصصی، نه تنها هنرهای سنتی مانند میناکاری، قلم‌زنی و خاتم‌کاری، بلکه ادبیات معاصر و دیگر ابعاد فرهنگی شهر را ارج می‌نهند. این روزها، یک فرصت طلایی برای معرفی ظرفیت‌های عظیم گردشگری فرهنگی اصفهان و جذب توجه جهانیان به این شهر تاریخی است و مستقیماً به اقتصاد و توسعه پایدار اصفهان کمک شایانی می‌کند.

 

 چالش‌های رسمی و تثبیت نهایی روز اصفهان: «پایان یک اختلاف تقویمی»

تثبیت روز نکوداشت اصفهان با چالش‌ها و اختلاف‌نظرهای مهمی در سطح رسمی و مردمی مواجه بوده است که ناشی از وجود دیگر مناسبت‌های مهم در تقویم شهر است. یکی از مهم‌ترین این مسائل، اختلاف تاریخی در تعیین رسمی روز اصفهان بود.

• روز حماسه و ایثار (۲۵ آبان): در تقویم رسمی کشور، روز ۲۵ آبان به‌عنوان روز حماسه و ایثار مردم اصفهان به ثبت رسیده است که این مناسبت ارتباط مستقیم با رشادت‌ها و شهدای بزرگ جنگ تحمیلی دارد.

• تأکید بر هویت فرهنگی (یکم آذر): در مقابل، غالب اصفهان‌شناسان و فعالان فرهنگی معتقد بودند که روز یکم آذر، به‌عنوان نمادی کاملاً تاریخی و فرهنگی (مرتبط با باروی دیلمی و برج قوس)، روزی بسیار مناسب‌تر و جامع‌تر برای نکوداشت کلیت هویت اصفهان است.

• پیشنهادهای میانی (سوم اردیبهشت): این اختلاف‌نظر منجر به آن شد که در برخی دوره‌های مدیریتی، شهرداری اصفهان روز سوم اردیبهشت (روز تولد شیخ بهایی، دانشمند، معمار و اندیشمند بزرگ اصفهان) را به‌عنوان روز اصفهان برگزار کند تا از این طریق نوعی توافق موقت حاصل شود.

حل نهایی اختلاف توسط شورای شهر پنجم

در نهایت، با ورود و تصمیم شورای پنجم شهر اصفهان، این اختلاف نظر تاریخی و تقویمی حل و فصل شد و روز یکم آذرماه به‌طور رسمی و با تأکید بر مستندات فرهنگی و تاریخی، به‌عنوان روز رسمی نکوداشت اصفهان معرفی و تثبیت شد. این اقدام، یک گام مهم برای ایجاد یکپارچگی در برنامه‌های فرهنگی و تمرکز بر هویت کهن شهر بود.

 

 اهمیت فرهنگی-اجتماعی و پیام معاصر نکوداشت اصفهان: «حفاظت از میراث نصف جهان»

تعیین و بزرگداشت یک روز خاص برای نکوداشت اصفهان، فراتر از یک مناسبت تقویمی ساده است؛ بلکه یک یادآوری مستمر و ساختارمند از ارزش‌های عمیق تاریخی، فرهنگی و اجتماعی شهر است. این مناسبت حامل هویت جمعی و غرور ملی مردم اصفهان است و برای حفظ سرمایه‌های عظیم شهر، حیاتی است.

• حفظ میراث ملموس و ناملموس: این روز به حفظ و صیانت از میراث عظیم تاریخی اصفهان، اعم از بناهای شاخص و جهانی مانند پل خواجو، سی‌وسه‌پل، میدان نقش جهان، مساجد تاریخی و همچنین هنرهای دستی کم‌نظیر (مینا، خاتم و قلم‌زنی) کمک شایانی می‌کند.

• توسعه پایدار شهری: با توجه به اهمیت حیاتی گردشگری فرهنگی در اقتصاد کنونی اصفهان، روز نکوداشت اصفهان با جلب توجه ملی و بین‌المللی، باعث جذب گردشگران بیشتر و در نتیجه، ایجاد زمینه‌های توسعه پایدار شهری و افزایش درآمدزایی می‌شود.

• نماد تعهد: نکوداشت این روز، نمادی شفاف از تعهد عمیق مردم و مسئولین اصفهان به حفظ هنر، اعتلای فرهنگ و بهبود کیفیت زندگی در این شهر تاریخی است.

 

 چهره‌های مشهور  و دانشمندان و هنرمندان اثرگذار اصفهان: «ستون‌های هویت نصف جهان»

بزرگی و شکوه اصفهان تنها در معماری آن خلاصه نمی‌شود؛ این شهر همواره مهد پرورش بزرگ‌ترین علما، دانشمندان، شاعران و هنرمندان بوده است. معرفی و بازشناسی این شخصیت‌ها در روز نکوداشت، اهمیت فرهنگی و علمی اصفهان را بیش از پیش نمایان می‌سازد.

 

۱. علما و دانشمندان برجسته اصفهان

• شیخ بَهائی (بهاءالدین محمد عاملی):

  • نقش: یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان، معماران و متفکران دوره صفوی.

  • میراث: علاوه بر تألیف کتاب‌های علمی و فقهی، در طراحی مسجد امام (شاه) و تدوین نظام دقیق آب‌رسانی زاینده‌رود نقش اساسی داشت. طراحی حمام شیخ بهایی (شاهکار معماری کهن) نیز به او نسبت داده می‌شود. میراث او پیوند عمیق علم، هنر و دین را در تاریخ اصفهان نشان می‌دهد.

• ابونُعیم اصفهانی:

  • نقش: عارف، مورخ و محدث برجسته قرن چهارم هجری.

  • میراث: با ثبت دقیق روایات و احادیث، نقش مهمی در حفظ سنت‌های دینی و تاریخی ایفا کرد و با تلفیق فقه و تصوف، تأثیرات گسترده‌ای در چند قرن پس از خود به‌جای گذاشت.

 

۲. شاعران و نویسندگان نام‌آور

• مُشتاق اصفهانی:

  • نقش: شاعر بزرگ و تأثیرگذار قرن دوازدهم هجری و بنیان‌گذار سبک بازگشت ادبی.

  • میراث: او از چهره‌های ماندگار ادبیات فارسی است که با سبک خاص خود، تأثیر زیادی بر احساسات و جریان‌های ادبی ایران گذاشت و قسمت اعظم زندگی فعال خود را در اصفهان گذراند.

• هاتف اصفهانی (سید احمد حسینی):

  • نقش: شاعر خلاق و دلنشین، از برجسته‌ترین شاعران دوره افشاریه و زندیه.

  • میراث: او به دلیل سرودن شعرهای زیبا و نوآورانه در میان ادبا از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

• سُروش اصفهانی:

  • نقش: شاعر برجسته‌ی دوران قاجار، به‌ویژه در حوزه‌ی قصیده‌سرایی.

  • میراث: آثار شعر او به دلیل تسلط بر زبان و محتوای غنی، از شهرت و اعتبار بالایی برخوردار است.

 

۳. هنرمندان معاصر و معماران برجسته

• محمود فرشچیان:

  • نقش: نقاش معاصر و استاد بی‌بدیل نگارگری ایرانی.

  • میراث: سبک و آثار او ترکیبی نوآورانه از مفاهیم سنتی و مدرن است و او را به یکی از نمادهای ماندگار هنر اصفهان در عصر حاضر تبدیل کرده است. نقاشی‌های او مظهر فرهنگ، صلح و زیبایی اصفهان در جهان است.

• علی‌اکبر اصفهانی:

  • نقش: یکی از بزرگ‌ترین معماران دوره صفوی.

  • میراث: او مسئولیت ساخت و نظارت بر بناهای متعددی در زمان شاه عباس کبیر را بر عهده داشت و در حفظ و ارتقاء شکوه معماری اصفهان در دوران طلایی آن، نقشی کلیدی ایفا کرد.

اهمیت بازشناسی چهره‌ها برای روز نکوداشت

شناخت و بزرگداشت این شخصیت‌های فکری، علمی و هنری، صرفاً یک مرور تاریخی نیست؛ بلکه به تقویت عمیق هویت فرهنگی و احساس تعلق مردم اصفهان کمک شایانی می‌کند و تأکید دارد که اصفهان نه تنها شهری با باغ‌های زیبا و معماری بی‌نظیر است، بلکه مهد برجسته‌ترین اندیشمندان و خالقان تمدن ایران نیز بوده است. روز نکوداشت اصفهان فرصتی مغتنم است تا این افتخارات، به‌عنوان یک منبع غرور ملی، به نسل‌های آتی منتقل شود.

 

 جمع‌بندی نهایی و چشم‌انداز آینده: «تجدید عهد با شهری هزار ساله»

روز نکوداشت اصفهان در یکم آذرماه، یک جلوه‌گاه تمام‌عیار از ارادت و وفاداری به شهری است که هزاران سال تاریخ درخشان، فرهنگ غنی و هنر کم‌نظیر به تمدن جهانی و ایرانی بخشیده است. این روز نه تنها فرصتی برای تجدید عهد با پیشینه‌ای پر افتخار است، بلکه یک برنامه هدفمند برای انتقال هویت فرهنگی به نسل جدید و یادآوری اهمیت حیاتی توجه مستمر به شهر تاریخی اصفهان است.

تقویت حس تعلق و غرور ملی

برنامه‌های مردمی، اجرای نمایش‌های فرهنگی و جشن‌های هنری که با محوریت این روز برگزار می‌شوند، همه و همه در راستای ایجاد فضایی مثبت، تقویت حس تعلق خاطر و افزایش غرور ملی نسبت به داشته‌های فرهنگی و تاریخی اصفهان نقش محوری دارند. امید بر این است که با تلاش مسئولان برای تثبیت قطعی این روز در تقویم رسمی کشور و همچنین توجه ویژه در سطوح ملی و بین‌المللی، روز نکوداشت اصفهان بیش از پیش به عنوان یک رویداد فرهنگی بزرگ شناخته شود و فرهنگ عمیق این شهر کهن، بیش از پیش به جهانیان معرفی گردد. این روز، مهر تأییدی بر این باور است که: اصفهان برای همیشه، برای همه.