صنایع دستی در قاب سینما

 

انسان ایرانی محصول محیط ایرانی و اسلامی است که بخش مهمی از این محیط آمیخته به هنرهای سنتی و صنایع دستی است. صنایع دستی یکی از مهمترین مشخصه ها و معیارهای هویتی ایران است و اصفهان، شهر جهانی صنایع دستی ایران است. برای احیای هویت ملی و آداب و رسوم کشور، لازم است صنایع دستی موجود به نسل‌های آینده معرفی شود. فیلم‌ها بهترین بستر برای نشان دادن عواطف، احساسات، اعتقادات، آداب و رسوم و زیبایی‌های اقلیمی هر منطقه است و همواره اکران فیلم‌هایی با موضوعات مختلف و ژانرهای متفاوتی وجود دارد. هر کدام از این فیلم‌ها پتانسیل این را دارند که یکی از صنایع دستی کشور را در پس‌زمینه‌ فیلم معرفی کنند و روایتی موازی با داستان اصلی فیلم داشته باشند. فیلم‌هایی هم وجود دارند که شغل و حرفه خاصی را به نمایش می‌گذارند. یکی از موضوعاتی که همواره در سینمای ایران به ویژه سینمای مستند مورد توجه سینماگران است، حوزه صنایع دستی و صنایع بومی است که تولیدکنندگان سینما در تولیدات خود به اشکال مختلف به آن می‌پردازند. در سینما و به ویژه فیلم‌های داستانی به نحوی غیرمستقیم همواره سعی می‌شود در صحنه‌آرایی و با توجه به وجوه زیبایی‌شناسی تصویر، از منابع صنایع دستی ایرانی استفاده شود.

گفتمان سازی یکی از اصول پایه برای توسعه و ترویج مباحث فرهنگی در بستر جامعه است  که به کمک آن می توان عرصه فرهنگ را به حرکت درآورد. صنایع دستی فعالیتی انسانی و کار دست بوده که روایت پذیر است و خلق  صنایع دستی خود یک روایت است. روایتی جذاب و گیرا؛ که می تواند جذابیت های بصری بسیاری را به همراه داشته باشد. بنابراین پیوند میان سینما و صنایع دستی می تواند این ظرفیت های بالقوه را به فعلیت درآورد. همچنین سینما ظرفیت این را دارد که در بیشتر فیلم ها از صنایع دستی و هنرهای سنتی برای نشان دادن زندگی روزمره مردم، پر کردن دکور و صحنه آرایی استفاده کند. در ادامه با نمونه هایی از فعالیت های سینمایی با محوریت صنایع دستی آشنا می شویم:

 

 

*نمونه های گفتمان سازی سینما از صنایع دستی

«عمو اوغلی»، «»، «صدای فیروزه»، «مبل و نمد»، «زنگار»، «همه آنچه که من دارم»، «کایه»، «درخت سخنگو»، «بافندگان خیال»، «اوزال» و «آسبادها»، «زمین خاکی» و «دست آفریده ها» همه فیلم‌هایی هستند که درباره صنایع‌دستی شهرهای مختلف ایران صحبت می‌کنند.

فیلم «کلیدساز جلفا» درباره استاد علی کلیدساز، صاحب مغازه‌ای با قدمت 100 سال در محله‌ای ارمنی‌نشین به نام جلفا است که رابطه‌ای خوب با همسایگان مسیحی خود دارد. کلیدساز جلفا پرتره ای از زندگی و کار استاد علی کلیدسازی است که این حرفه چهار نسل در خانواده اش چرخیده و امروز با پسرش آن را ادامه می دهد. به عقیده سازنده استاد علی علاوه بر کلیدسازی، شخصیت جالب و نحوه برخوردی متفاوت دارد؛ در این مستند نیز سعی شده بر شخصیت منحصر به فرد او و اینکه فقط یک کلیدساز نیست تاکید شود.

فیلم سینمایی «فرش باد» به کارگردانی «کمال تبریزی»، از فیلم‌های برتر صنایع دستی است. داستان فیلم راجع به طراح ژاپنی است که برای کارناوال شهر تاکایاما فرشی را به بافندگان شهر اصفهان سفارش می‌دهد. در این بین خانم طراح تصادف می‌کند و از دنیا می‌رود. حالا دختر و همسرش به ایران آمده‌اند و مهمان یک خانواده‌ بافنده در شهر اصفهان شده‌اند تا فرش سفارشی حتما بافته شود. این فیلم برنده و نامزد جوایز متعددی شده است.

یکی دیگر از فیلم‌های برتر صنایع دستی، فیلم «نبات» است که داستان پدر و دختری سفالگر را روایت می‌کند که به کارگردانی پگاه ارضی ساخته شده است. این فیلم در ژانر ملودرام ساخته شده و شهاب حسینی، نازنین فراهانی و ستایش محمودی در این فیلم به ایفای نقش پرداخته‌اند.

 نحوه تولید قالی‌های فاخر و گرانقیمت توسط برادران عمو اوغلی از اواخر دوره قاجار تا اواسط دوره پهلوی به تصویر کشیده شده که در فیلم «عمو اوغلی» نمایش داده می‌شود.«صدای فیروز» درباره صنایع دستی فیروزه کوبی است و در خلاصه این فیلم تنها آمده «زندگی در صدای فیروزه». اکبر پیراحمدی‌نژاد از معدود بازماندگان نمدمالی شیراز است که هر صبح کارش را آغاز می‌کند که موضوع فیلم «مبل و نمد» شده است.فیلم «زنگار» تاریخچه و روند تولید قفل چالشتر که یکی از صنایع دستی چهارمحال و بختیاری است را بررسی کرده است.«همه آنچه که من دارم» فیلمی درباره عبدالله گلی سنجانی هنرمند گیوه‌دوز است که 50 سال در شهر کوچک سنجانبه به این هنر مشغول است. او در سال‌های 2010 و 2012 موفق به دریافت مهر اصالت هنری از سازمان جهانی یونسکو شده است.«کایه» دیگر فیلمی است که در بخش صنایع دستی و هنرهای دستی به نمایش درمی‌آید. این فیلم درباره پیرزنی است که در حال ساخت روپوش سر نوزادان(کایه) است.«درخت سخنگو» نیز به بررسی و شناخت طرح درخت سخنگو در فرش ایران با ریشه‌یابی در اساطیر، نقاشی و فرهنگ ایران زمین می‌پردازد.«بافندگان خیال» نیز درباره زندگی تعدادی قالیباف نابینا است که بر اساس نقشه ابداعی با خط بریل با یکدیگر قالی می‌بافند.«اوزال» درباره دریانوردان بندر کنگ هویت و تاریخ زنده شهرشان هستند و با رفتن آنها تاریخ کنگ هم به فراموشی سپرده می‌شود.«آسبادها» نیز به نقش استفاده از انرژی‌های پاک در گذشته‌های دور و چگونگی اجرای این آسبادها در گذشته و بهره‌ مناسب از نیروهای طبیعت می‌پردازد.