اصفهانی‌ها چقدر در حفاظت از میراث فرهنگی مسئول هستند؟

ما مردم اصفهان چقدر سهم در نگهداری آثارمان داریم؟ چقدر شهرمان را همراه با فرهنگ و هنر جهانی‌اش دوست داریم؟ مردم اصفهان مردمی هنر دوست هستند مگر می‌شود در هوای اصفهان تنفس کرد و عاشق این شهر نشد؟
به گزارش تسنیم هفته گذشته بود که خبری مبنی بر سرقت کاشی‌های سقاخانه "نقاشی" اصفهان رسانه‌ای شد، تصویری که در آن جای خالی کاشی‌های لچکی‌های سقاخانه مانده بود. البته این نخستین بار نیست که سرقت کاشی از بناهای تاریخی اتفاق می‌افتد سرقت کاشی‌های مسجد سید نیز چند سال پیش روی داد و هنوز خبری نه از کاشی‌ها است و نه از احیای جای خالی کاشی.

سرقت کاشی‌های سقاخانه "نقاشی" نیز توسط مهدی تمیزی پژوهشگر و فعال میراث‌ فرهنگی اصفهان مشخص شد وقتی که در حال پژوهش بر روی سقاخانه‌های شهر اصفهان بود با جای خالی کاشی‌ها روبه‌و شد.

کاشی‌هایی که نماد هنری و فرهنگی یک شهر هستند و نه تنها متعلق به شهر اصفهان بلکه متعلق به مردم ایران، متعلق به جهان هنر هستند زیرا مالکیت جهانی و معنوی بر روی آثار هنری و تاریخی وجود دارد.

به گفته این پژوهشگر هنگامی که با این صحنه روبه‌رو می‌شود معتقد است، به نظر می‌رسد هیچ‌کدام از شهروندانی که هر روز و هر هفته از جلوی این سقاخانه عبور می‌کنند، یا مردم بومی منطقه و حتی مغازه‌دارانی که همیشه در حال تردد در آن منطقه هستند، هیچ‌کدام حتی کمترین پیگیری برای این کاشی که دیروز سالم می‌دیدند و امروز به سرقت رفته، انجام ندادند.

سقاخانه‌ای که علاوه بر دزدیده شدن کاشی‌ها در بستر خود شاهد چسباندن آگهی‌‌ است که زیبائی بصری آن را نه تنها خدشه‌دار کرده بلکه به سایر کاشی‌ها نیز آسیب می‌رساند. سقاخانه‌ "نقاشی" از دوران قاجار به یادگار مانده که به ثبت ملی نرسیده اما قدمتی چند صد ساله دارد.

اصفهان شهری است که چندین دوره تاریخی پایتخت بوده و این طبیعی است که در خود بناهای تاریخی زیادی دارد که تعدد آن‌ها سبب شده توجه و پوشش دهی به صورت کامل صورت نگیرد، ممکن از این گونه سرقت‌ها در جای جای شهر ما رخ داده باشد که هنوز از نظر دوستدارن میراث فرهنگی و مردم فرهنگ دوست اصفهان پنهان مانده است.

راهکار چیست؟

چه راهکاری می‌تواند به عنوان یک عامل بازدارنده کمک کند تا سرقت‌های تاریخی که مربوط به هویت یک ملت است را کم کند؟ میراث فرهنگی چه اقدامی برای کاهش این‌گونه سرقت‌هایی که بارها اتفاق افتاده انجام داده؟ فریدون اللهیاری مدیرکل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان در این باره به تسنیم می‌گوید: برای عوامل بازدارنده در بناهای تاریخی باید همکاری از طریق کسانی که در آنجا ذینفعان بناهاهستند صورت گیرد، برای مثال اگر در یک مسجد اتفاق می‌افتد اوقاف و نمازگزاران محلی همکاری کنند اگر چه این نیز راهکار قطعی و مناسب برای همه‌ی مجموعه‌ها نیست.

وی افزود: قبول دارم و ما باید مراقبت‌ها را افزایش دهیم اما این نکته نیز فراموش نشود که در مورد میراث فرهنگی باید فرهنگ‌سازی انجام شود، مردم مهمترین کسانی هستند که می‌توانند از آثار حفاظت کنند، وقتی در شهری 22 هزار بنای واجد ارزش وجود دارد اگر مراقبت نباشد همه به نوعی مورد تهدید قرار می‌گیرند.

مدیرکل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان تصریح کرد: این‌گونه نیست که تنها از طریق مراقبت‌های انتظامی و حفاظت‌های میراث باشند متعارف نیست نه اینجا بلکه در دنیا معمول نیست، البته بناهای تاریخی و موزه‌ها رده‌هایی دارند طبیعی است از طریق استقرار نیروهای حفاظتی و پایش‌هایی که از طریق مانیتورینگ صورت می‌گیرد حفاظت باشد اما به طور طبیعی این امکان وجود ندارد که برای همه بناهای تاریخی یک نگهبان بگذاریم.

وی با اشاره به اینکه باید فرهنگ‌سازی کنیم و همکاری عمومی را افزایش دهیم گفت: چنین امکانی وجود ندارد نه از نظر مالی و نه انسانی، نه در هیچ جای دنیا متعارف و منطقی نیست، اینکه گفته می‌شود وقتی کاشی به سرقت رفته میراث فرهنگی و شهرداری کجا بوده؟ شهرداری و میراث فرهنگی کنار همه بناها استقرار مرتب ندارند.

فرهنگ‌سازی میراثی

اللهیاری خاطرنشان کرد: حساسیت‌هایی که مردم و اهالی فرهنگ و رسانه‌ها در رابطه با حفاظت از بناها دارند دارند قابل تحسین است، امیدواریم کسانی که با انگیزه سودجویانه به خودشان اجازه می‌دهند آثاری که بخشی از هویت فرهنگی کشور را مورد تعرض قرار دهند آسیب به جامعه وارد می‌کنند در این رابطه باید اطلاع راسانی شود.

وی با بیان اینکه سقاخانه نقاشی ثبت در میراث ملی نیست گفت: آنچه که مسلم است باید به عنوان یکی از المان‌های شهری زیبا استحکام بخشی و مراقبت بیشتری شود در این مورد به همکاران بخش معاونت گفته‌ام که با نوسازی و بهسازی شهردرای این کار صورت گیرد.

اللهیاری با اشاره به سهم میراث فرهنگی در فرهنگسازی ایجاد حس تعلق مردمی به آثار باستانی و تاریخی اظهار داشت: در فرهنگ‌سازی وظیفه عمومی میراث به سهم خودش این وطیفه را دارد و با ابزارهایی که در اختیار داریم اهمیت فرهنگی آثار نشان داده شود، در این مورد با صدا سیما چندین برنامه با عنوان " میراث کهن" ساخته شده است تا این نکته را گوشزد کند که اگر به چیزی باید تفاخر کنند همین میراث فرهنگی آن‌ها است.

مدیرکل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان افزود: رسانه‌ها سرمایه بزرگ فرهنگ‌سازی هستند، فعالیت‌های رسانه‌ای به سمت آگاهی رسانی و گوشزد کردن ارزش‌ها باشد تنها به ایرادها اشکالات پرداخته نشود مخالف نقد نیستیم اما نقد‌ها در کنار اطلاع رسانی صحیح باشد؛ قاعدتا با این بضاعت اشکالاتی وجود دارد و ما با تمام توان سعی می‌کنیم برطرف شود.

نقش رسانه در نحوه تغییر دگرگونی فرهنگ عمومی

مهرداد دادخواه کارشناس و پژوهشگر رسانه در این رابطه می‌گوید: فرهنگ مقوله‌ای نیست که در زمانی کوتاه شکل بگیرد، بلکه فرآیندی است که به یک دوره زمانی طولانی نیاز دارد تا شکل خاص خود را پیدا کند و در جامعه‌ به عنوان یک رفتار مورد قبول عموم مردم قرار گیرد و به عنوان جزئی از باورهای بنیانی اقشار یا ملتی محسوب شود.

وی افزود: رسانه می‌تواند در نحوه تغییر دگرگونی در فرهنگ عمومی پرنفوذترین و موثرترین عامل باشد از طرفی پیام نگرش و ارزشی به گونه‌ای به عنوان فرهنگ و آن هم فرهنگ عمومی به مخاطبین ارائه شود که منطبق با نیازهای عموم جامعه باشد؛ یعنی جامعه نسبت به آن پیام فرهنگ و ارزش احساس نیاز بکند.

این پژوهشگر بیان کرد: مطبوعات به عنوان یکی از این ابزارها و صدا و سیما به عنوان ابزاری دیگر در این راستا مطرح است و چون نفوذ حضور نحوه بیان و شکل انتقال پیام در رسانه صدا و سیما به طرز ویژه‌ای است که مخاطب را می‌تواند با انواع و اقسام شگردها و روش‌هایی که در آن هست به خود جلب کند این رسانه می‌تواند در نحوه تغییر دگرگونی در فرهنگ عمومی پرنفوذ ترین و مؤثرترین عامل باشد.

نظارت جدی میراث فرهنگی باید بر روی بناهای تاریخی باشد و آن جزء مهمی از مسئولیت‌های مهم این نهاد دولتی است، حتی نظارت به صورت اتفاقی از مناطقی که بارها مورد سرقت تاریخی قرار گرفته‌اند یا احتمال سرقت در آنجا وجود دارد، این جزئی از وظایف این نهاد است و بر کسی پوشیده نیست.

اللهیاری از فرهنگ‌سازی برای میراث فرهنگی گفت اگر چه رسانه‌ها قطعا نقش موثری در این راستا دارند اما پیشنهاد می‌شود میراث فرهنگی برنامه‌های فرهنگی مانند برگزاری جشنواره در قالب‌های مختلف در رده‌های سنی کودک تا بزرگسال با موضوع احساس تعلق خاطر به میراث فرهنگی شهرمان را برگزار کند، با ساخت برنامه تلویزیونی در شبکه استانی مخاطبان زیادی را درگیر موضوع نمی‌کند. این موضوع باید در رده‌های سنی مختلف مردم شهر اصفهان را درگیر خود کند.

اما پس از آن ما مردم اصفهان چقدر سهم در نگهداری آثارمان داریم؟ چقدر شهرمان را همراه با فرهنگ و هنر جهانی‌اش دوست داریم؟ مردم اصفهان، مردمی هنر دوست هستند مگر می‌شود در هوای اصفهان تنفس کرد و عاشق این شهر نشد؟ عاشق کاشی‌های رنگارنگ و گنبدهای فیروزه‌ای منارهای سر به فلک کشیده‌اش نشد؟

این حس تعلق را بیشتر کنیم، گسترش دهیم، هر کدام از ما سهمی در همه گیرشدن این احساس تعلق داریم.