گرامیداشت چهلمین روز درگذشت هنرمند حکیم در آرامگاه صائب
میراث «فرشچیان حکیم» در خطر؛ دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی خواستار احیای روش استاد شاگردی در دانشگاه‌ها شد
در چهلمین روز درگذشت استاد محمود فرشچیان، نگارگر شهیر ایرانی، مراسم گرامیداشتی با عنوان "حکیم نگارگر" در اصفهان برگزار شد. حجت‌الاسلام عبدالحسین خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، با تأکید بر حکیم بودن فرشچیان، از دانشگاه‌های کشور خواست تا برای حفظ هنر اصیل ایرانی، روش آموزشی استاد-شاگردی وی را احیا و نهادینه کنند. وی حکمت فرشچیان را تلفیقی از عقلانیت، فضیلت، معنویت و خدمت به مردم دانست. همزمان، رضا بدرالسما، هنرمند نگارگر، از دغدغه‌های استاد فقید در مورد حذف رشته مینیاتور و بحران آب اصفهان سخن گفت.
چهلمین روز درگذشت استاد محمود فرشچیان، نگارگر نام‌آشنای جهانی، بهانه‌ای شد تا جمعی از مقامات ارشد استان، شاعران و هنرمندان در آرامگاه صائب تبریزی اصفهان گرد هم آیند و بر اهمیت میراث فکری و عملی این هنرمند بزرگ تأکید کنند. ریشه‌های این گردهم آیی در سنت عمیق نگارگری ایرانی و جایگاه بی‌بدیل استاد محمود فرشچیان در تمدن ایرانی-اسلامی نهفته است؛ هنرمندی که با خلق آثاری چون «عصر عاشورا» و «ضامن آهو»، نه‌تنها تخیل هنری را بر پایه تعقل بنا نهاد، بلکه معنویت و خدمت به مردم را در قامت هنر تجسم بخشید. اهمیت میراث این هنرمند فقید، که چهلمین روز درگذشت او با این مراسم گرامی داشته شد، به حدی است که بالاترین نهاد فرهنگی کشور (شورای عالی انقلاب فرهنگی) را به واکنش واداشته است. دغدغه اصلی استاد فرشچیان و دبیر این شورا، یعنی احیای سنت استاد-شاگردی، خود ریشه در قرون متمادی انتقال دانش و حکمت عملی در حوزه‌هایی چون معماری، خوشنویسی و نگارگری دارد؛ روشی که در آن، هنرمند نه فقط مهارت، بلکه حکمت، اخلاص و فضیلت را نیز به نسل بعد منتقل می‌کرد و اکنون به دلیل غلبه رویکردهای صرفاً نظری در دانشگاه‌ها، در معرض خطر حذف قرار گرفته است.
چهل روز پس از وداع: هنرمندی که هنر را با حکمت پیوند زد
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، حجت‌الاسلام عبدالحسین خسروپناه، با تأکید بر ضرورت احیای سنت استاد ـ شاگردی در حوزه‌های هنری، گفت: «روش آموزشی زنده‌یاد محمود فرشچیان باید در دانشگاه‌ها نهادینه شود تا نسل‌های آینده بتوانند هنر اصیل ایرانی را به‌درستی فراگیرند.» وی خاطرنشان کرد که تمدن ایرانی ـ اسلامی در پرتو خلاقیت و حکمت هنرمندانی چون فرشچیان بالیده و تداوم این مسیر نیازمند توجه به سنت استاد ـ شاگردی و ترویج اندیشه‌های حکمی او در نظام آموزش عالی است.
وی با طرح این پرسش که آیا می‌توان به یک هنرمند نیز عنوان «حکیم» اطلاق کرد، افزود: «اگر تحلیل معناشناختی از واژه حکمت داشته باشیم و آن را بر نگارگری‌ها، طراحی‌ها و نقوش استاد تطبیق دهیم، قطعاً این ادعا پذیرفته می‌شود.» خسروپناه حکمت قرآنی را دارای چهار رکن اساسی دانست و تصریح کرد: «کارهای استاد فرشچیان زاییده تخیل بود، اما تخیلی که منشأ آن تعقل است. هر اثر هنری که بیننده را به تفکر وادارد، تخیلی است برخاسته از عقلانیت... انصافاً کیست که در برابر نگارگری‌های استاد، همچون عصر عاشورا یا ضامن آهو، به تفکر فرو نرود؟»
حجت‌الاسلام عبدالحسین خسروپناه رکن دوم حکمت را فضیلت (غلبه توحید بر شرک) و رکن سوم را معنویت دانست و افزود: «او اهل معنا، اهل ارتباط با خدا، نماز و بندگی بود... این معنویت در آثارش نیز جلوه‌گر بود؛ از جمله در طراحی ضریح امام رضا(ع) و امام حسین(ع) که سرشار از عشق و بندگی است.» وی در پایان، رکن چهارم حکمت را خدمت معرفی کرد و یادآور شد: «دغدغه استاد همیشه خدمت به مردم بود. بسیاری از آثارش را که می‌توانست درآمدهای کلان داشته باشد، به موزه امام رضا(ع) یا کاخ سعدآباد اهدا کرد.»
«هفت اقلیم هنر»؛ اخلاص فرشچیان ضامن جاودانگی میراث
علاوه بر ابعاد حکمی، هنرمندان نزدیک به استاد، از اخلاص و دغدغه‌های عمیق فرشچیان سخن گفتند؛ دغدغه‌هایی که فراتر از بوم نقاشی، مسائل ملی و آموزشی را در بر می‌گرفت.
هنرمند نگارگر، رضا بدرالسما، با اشاره به جایگاه بی‌بدیل استاد فرشچیان در هنر ایران اظهار کرد: «استاد فرشچیان هنرمندی بود که هفت‌اقلیم را نه بر نقشه جهان، بلکه بر بوم دل‌ها پیمود.» بدرالسما با اشاره به تأثیر رفتار استاد بر شاگردانش تصریح کرد: «آنچه بیش از همه بر شاگردان و همکاران استاد اثر می‌گذاشت، اخلاص و معنویت در کار بود. استاد همیشه با وضو، روبه‌قبله و با یاد خدا قلم می‌زدند و عشق به اهل‌بیت در همه آثارشان جلوه‌گر بود.» وی طراحی ضریح حضرت اباعبدالله الحسین(ع) را نمونه‌ای روشن از این اخلاص دانست.
رضا بدرالسما همچنین از نگرانی‌های استاد فقید سخن گفت و افزود: «استاد دغدغه‌های بسیاری داشتند؛ از جمله حفظ هنر نگارگری ایرانی. ایشان بارها تأسف خود را از حذف رشته مینیاتور در هنرستان هنرهای زیبای اصفهان ابراز می‌کردند.» او خاطرنشان کرد که حتی در سفرهای خارجی نیز، استاد پیگیر وضعیت پیشکسوتان هنر بود و درباره بحران آب اصفهان و خشکی زاینده‌رود ابراز نگرانی می‌کرد.
این استاد نگارگری تأکید کرد: «پیام ما در چهلمین روز درگذشت استاد این است که راه فرشچیان همچنان ادامه دارد؛ راهی که هم پاسداشت نگارگری ایرانی و هم پیوند آن با معنویت است... تشییع باشکوه استاد نشان داد که عشق مردم به او بسیار عمیق است.»
ضرورت احیای نظام استاد-شاگردی در دانشگاه‌ها
با توجه به دغدغه‌های استاد فرشچیان و تأکیدات دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، ضرورت تحول در نظام آموزشی هنر بیش از پیش احساس می‌شود.
خسروپناه با اشاره به میراث فکری و عملی این استاد نگارگر گفت: «رشته‌هایی مانند نگارگری، خوشنویسی، معماری و هنرهای سنتی باید از قالب صرفاً نظری خارج شوند و آموزش عملی در کنار اساتید برجسته دنبال شود.» دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی تأکید کرد: «لازم است رؤسا و اساتید دانشگاه‌ها این روش را جدی بگیرند و دو تا پنج دانشجوی دکتری را به استادان بزرگ بسپارند تا تربیت یابند.» وی یادآور شد که پیگیری و تأکید استاد فرشچیان بر روش استاد-شاگردی، سال‌ها به طول انجامید و در نهایت به تصویب شوراهای عالی رسید، اما اجرای کامل آن نیازمند عزم جمعی دانشگاه‌ها است.
رضا بدرالسما نیز با تأیید این موضوع، آرزوی استاد فرشچیان را تدوین کتاب‌هایی در زمینه آموزش نگارگری ذکر کرد و گفت که خود در همین راستا، سه جلد کتاب آموزشی آماده کرده است. این اقدامات نشان می‌دهد که شاگردان استاد، متعهد به انتقال میراث هنری و حکمی وی به نسل‌های آینده هستند.