برخی مناطق تا ۳۴ سانتی‌متر در سال نشست می‌کنند
ایران در میان شدیدترین کانون‌های فرونشست جهان
تحلیل کامل مطالعه Live Science: چرا ایران به یکی از شدیدترین کانون‌های فرونشست زمین تبدیل شده است؟
اصفهان امروز_ راضیه چنگیز نائین: فرونشست زمین، یک بحران پنهان اما ویرانگر در ایران است. بر اساس یک پژوهش جدید، ایران اکنون در میان «شدیدترین کانون‌های فرونشست جهان» قرار دارد، به طوری که برخی مناطق با نرخ نگران‌کننده تا ۳۴ سانتی‌متر (بیش از یک فوت) در سال در حال فرونشست هستند. این میزان نشست زمین، جان هزاران نفر را تهدید کرده و زیرساخت‌های حیاتی کشور را به خطر انداخته است.
به تازگی پژوهشی در Live Science منتشر شده است که نشان می دهد که چرا ایران به یکی از شدیدترین کانون‌های فرونشست زمین تبدیل شده است؟ کدام شهرها در خطر بیشتری هستند و فرونشست چه بر سر ایران می آورد. در ادامه ترجمه این مقاله و پژوهش مهم را می خوانید:
تخلیه آب زیرزمینی، محرک اصلی فرونشست در ایران
دلیل اصلی این پدیده سریع، تخلیه شدید آب از آبخوان‌های زیرزمینی کشور است. طبق این تحقیق جدید، بیش از ۳۱,۴۰۰ کیلومتر مربع از ایران—که مساحتی تقریباً معادل ایالت مریلند آمریکا است—هم‌اکنون با سرعتی بیش از ۱۰ میلی‌متر (۰.۳۹ اینچ) در سال در حال حرکت رو به پایین است.
در یک مثال شدید، سطح زمین در نزدیکی شهر رفسنجان در مرکز ایران، با نرخی بیش از ۳۴ سانتی‌متر (۱۳ اینچ) در سال کاهش یافته است.
ارتباط فرونشست با کشاورزی و کمبود آب
کارشناسان هشدار می‌دهند که این فرونشست، حدود ۶۵۰,۰۰۰ نفر را در معرض خطر بالاتر ناشی از تغییرات سطح زمین قرار می‌دهد؛ خطراتی چون کمبود آب و ناامنی غذایی. بخش عمده‌ای از این مشکل به خشکسالی‌های مداوم در کشور بازمی‌گردد.
-
در ایران، حدود ۶۰ درصد از منابع آب مصرفی از آبخوان‌های زیرزمینی تأمین می‌شود.
-
جسیکا پین، کاندیدای دکترا در دانشگاه لیدز و همکارانش، با استفاده از داده‌های راداری ماهواره سنتینل-۱ آژانس فضایی اروپا، تغییرات سطح زمین در طول هشت سال (۲۰۱۴ تا ۲۰۲۲) را نقشه‌برداری کردند.
-
آن‌ها ۱۰۶ منطقه فرونشست را شناسایی کردند که در مجموع ۱۲,۱۲۰۰ مایل مربع یا حدود ۲٪ از مساحت کشور را پوشش می‌دهند.
-
پین تأکید می‌کند: «نرخ‌های فرونشست در ایران از سریع‌ترین‌ها در جهان است.» او اضافه می‌کند که ۷۷٪ از موارد فرونشست سریع‌تر از ۱۰ میلی‌متر در سال، با حضور فعالیت‌های کشاورزی مرتبط هستند.
به عنوان مثال، در نزدیکی رفسنجان، به دلیل آب و هوای بسیار خشک، وجود باغات پسته و استفاده سنگین از منابع آب زیرزمینی، نرخ فرونشست به ۱۳ اینچ (۳۴ سانتی‌متر) در سال رسیده است. پین می‌گوید: «شاید ۳۴ سانتی‌متر در سال رقم بزرگی به نظر نرسد، اما در ۱۰ سال، زمین حدود ۳ تا ۴ متر (۱۰ تا ۱۳ فوت) پایین می‌رود؛ این واقعاً شدید است.»
فرونشست جبران‌ناپذیر: از دست رفتن دائمی ظرفیت آبخوان‌ها
یکی از نگران‌کننده‌ترین یافته‌های این پژوهش، برگشت‌ناپذیر بودن بخش عمده‌ای از این فرونشست‌ها در هر ۱۰۶ منطقه شناسایی شده است.
مانوچهر شیرزایی، ژئوفیزیکدان در ویرجینیا تک، که در این پژوهش شرکت داشته است، می‌گوید: «نتیجه‌گیری چشمگیر این مقاله این است که بیشتر فرونشست‌های مرتبط با آب‌های زیرزمینی در ایران برگشت‌ناپذیر هستند، که بر وخامت تخلیه آبخوان‌ها تأکید می‌کند.»
-
آبخوان‌ها مانند یک سطل شن و ماسه عمل می‌کنند. دانه‌های گل و لای و شن توسط آب از هم جدا نگه داشته می‌شوند.
-
وقتی آب بیش از حد و برای اولین بار برداشت می‌شود، این دانه‌ها نیروی کافی برای نگهداری از رسوبات و ساختمان‌های روی خود را نداشته و فشرده می‌شوند.
-
در نتیجه، ذرات مسطح می‌شوند و سطح زمین در یک فرآیند غیرقابل برگشت پایین می‌آید. حتی اگر آب به سیستم بازگردد، نمی‌تواند سطح زمین را به جایگاه اولیه خود برگرداند.
عواقب وخیم برای شهر‌های ایران
پیامد‌های این فرونشست بسیار جدی است. شیرزایی می‌گوید: «شیب‌های تند ایجاد شده، باعث ایجاد شکاف‌ها و ناپایداری ساختاری می‌شوند و به ساختمان‌ها، جاده‌ها و خطوط راه‌آهن آسیب می‌زنند.»
-
شهر‌های بزرگ ایران مانند تهران، کرج، مشهد، اصفهان و شیراز مستقیماً تحت تأثیر این پدیده قرار دارند.
-
تنها در شهر کرج، بیش از ۲۳,۰۰۰ نفر در مناطق با خطر بالا زندگی می‌کنند.
-
پین می‌گوید: «شنیدن گزارش‌های تأثیرات فرونشست از همکاران ایرانی دشوار است، اما بر اساس روایت‌های غیررسمی، ساختمان‌هایی وجود داشته‌اند که باید تخلیه و رها می‌شدند.»
شهرها و زیرساخت‌های در معرض خطر
پیامد‌های این فاجعه زیرزمینی در حال آشکار شدن در سطح شهرهاست.
| شهر / منطقه | نوع خطر | پیامدها |
| تهران، کرج، اصفهان، مشهد، شیراز | فرونشست گسترده | آسیب به ساختمان‌ها، خطوط گاز، آب و فاضلاب، و زیرساخت‌های حیاتی. |
| کرج | منطقه پرخطر | بیش از ۲۳,۰۰۰ نفر در مناطق با ریسک بسیار بالا زندگی می‌کنند. |
| رفسنجان | نرخ بسیار بالا | تخریب زیرساخت‌های منطقه‌ای و باغات. |
| زیرساخت‌های ملی | راه‌آهن و جاده‌ها | ایجاد شکاف‌ها، ناپایداری‌های سازه‌ای و خطر فروریزش. |
خطر از دست رفتن منابع آب شیرین
خطر اصلی دیگر، از دست رفتن منابع آب شیرین است. شیرزایی هشدار می‌دهد: «متراکم شدن مداوم آبخوان‌ها به این معنی است که بخش زیادی از ظرفیت ذخیره‌سازی برای همیشه از دست می‌رود. این امر کمبود آب را در طول خشکسالی‌ها بدتر می‌کند، تاب‌آوری در برابر تغییرات اقلیمی را کاهش می‌دهد و بازیابی را به طور فزاینده‌ای غیرممکن می‌سازد.»
فرونشست پدیده‌ای منحصر به ایران نیست، اما نرخ‌های ثبت شده در این کشور بسیار حاد است. شیرزایی می‌گوید: «نرخ‌های اوج در ایران با مکزیکوسیتی و دره مرکزی کالیفرنیا رقابت می‌کند و آن را در میان شدیدترین کانون‌های فرونشست در جهان قرار می‌دهد.»
