اوتیسم چگونه درمان می‌شود؟
یک روانشناس سلامت گفت: نابهنجاری و نارسایی در ارتباط، پرداختن به فعالیت‌های تکراری و حرکات قالبی، مقاومت در برابر تغییر محیطی و تغییرات زندگی روزمره و واکنش غیرعادی نسبت به تجربه‌های حسی از ویژگی‌های افراد مبتلا به بیماری اوتیسم است.
ا
وتیسم به معنای نوعی ناتوانی رشدی است که به‌طور معناداری بر ارتباط کلامی (گفتار)، غیرکلامی و تعامل اجتماعی فرد تأثیر می‌گذارد. این اختلال معمولاً قبل از سه سالگی آشکار می‌شود و به طور نامطلوبی عملکرد آموزشی فرد را تحت الشعاع قرار می‌دهد. اختلال اوتیسم به سادگی تشخیص داده نمی‌شود و شناسایی آن نیازمند مهارت و تخصص بسیار بالایی است. در این خصوص با مونا خالدنژاد، دکترای روانشناسی سلامت گفتگویی کرده‌ایم که شرح آن را در ادامه می‌خوانیم:
ویژگی‌های اختلال اوتیسم چیست؟
یکی از مشخصات اوتیسم این است که رفتارهای غیرطبیعی در زندگی کودکان مبتلا به اوتیسم معمولاً بسیار سریع ظاهر می‌شود، به گونه‌ای که والدین معمولاً متوجه وجود اختلالی در تعامل با فرزند خود می‌شوند. برای مثال او تماس چشمی و چهر ه‌به چهره برقرار نمی‌کند. هنگامی‌که پدر و مادر کودک را در آغوش می‌گیرند، نسبت به این رفتار واکنش خوبی نشان نمی‌دهد. این کودکان معمولاً به محیط اطراف توجه خاصی ندارند و بیشتر در دنیای خود زندگی می‌کنند.
اولین ویژگی اوتیسم این است که این بیماری، اختلال یا تغییری در زبان به وجود می‌آورد؛ یعنی کودکان مبتلا به این اختلال در زمینه رشد زبان با تأخیر مواجه می‌شوند. معمولاً در نیمی از کودکان اوتیسمی زبان رشد نمی‌کند، به گونه‌ای که آن‌ها صحبت نمی‌کنند و یا تکلم‌شان با اختلال شدید همراه است. برای مثال پژواک گویی دارند یعنی یک کلمه یا عبارت را مرتب مانند طوطی تکرار می‌کنند و قسمتی از گفتگویی را که از اطراف می‌شنوند در ذهن حفظ کرده و مرتب تکرار می‌کنند. همچنین لحن صدای این کودکان معمولاً غیرعادی است و مانند روبات به صورت یکنواخت صحبت می‌کنند.
دومین ویژگی مشاهده شده در کودکان مبتلا به اوتیسم خودتحریکی است. رفتارهای تکراری که هیچ هدف خاصی را جز تحریک خود فرد دنبال نمی‌کند. خود تحریکی معمولاً از نوع جسمی، مانند تکان‌دادن دست‌ها در مقابل صورت، حرکت مدوام بالاتنه به سمت چپ و راست، دستکاری مکرر اشیا یا به‌هم‌زدن دست‌ها در مدت زمان بسیار زیاد است. افراد مبتلا به اختلال شدید اوتیسم ممکن است دست به رفتارهای خودآسیب‌رسان بزنند. این رفتارها زمینه‌های نگرانی و فشار روانی شدیدی را برای والدین و سایر اطرافیان ایجاد می‌کند.
سومین ویژگی کودکان اوتیسم، مقاومت بسیار شدید در برابر تغییر و انعطاف‌ناپذیری بسیار زیاد آن‌ها است. امور روزمره مانند زمان غذاخوردن و خوابیدن به صورت وسواس‌گونه‌ای برای این کودکان اهمیت دارد و هرگونه انحراف یا حتی تغییر کوچک از این الگو می‌تواند به بحرانی برای آن‌ها و اطرافیان‌شان منجر شود. برای مثال تغییر دکوراسیون منزل، تغییر غذا یا حتی تغییر نحوه شستشوی این کودکان برای آن‌ها غیرقابل تحمل و به شکل معضلی حل نشدنی است و باعث ایجاد بحرانی شدید خواهد شد. از آنجا که این کودکان رویه یکنواخت را ترجیح می‌دهند، همه موارد باید به همان روال قبلی عمل کنند. رفتارها و تصورات قالبی این کودکان در مداخلات درمانی با مشکلات زیادی همراه است، زیرا هدف مداخلات، تغییر است و مقاومت آن‌ها می‌تواند مانع بزرگی در برابر تغییر و درمان آن‌ها محسوب شود.
ویژگی بعدی کودکان مبتلا به اوتیسم این است که آن‌ها نسبت به اکثریت افراد جامعه، عملکرد هوشی پایین‌تری دارند. البته تقریباً ۱۰ تا ۱۵ درصد افراد مبتلا به اوتیسم در یک حیطه از توانایی‌های زیادی برخوردار هستند. برای مثال ممکن است در پوشیدن لباس یا برقراری مهارت‌های کلامی دچار ضعف باشند، اما در نقاشی کشیدن یا عملکرد حافظه، توانایی خاصی بروز دهند. این ویژگی در همه افراد مبتلا به اوتیسم دیده نمی‌شود.
مورد بعدی ویژگی‌های یادگیری کودکان مبتلا به اوتیسم است که نسبت به همسالان خود تفاوت زیادی دارند و احتمال دارد چالش‌های آموزشی مهمی را به‌همراه داشته باشد. به عنوان مثال کودکان مبتلا به اوتیسم در مقابل تغییر مقاومت کرده، از موضوعی که یادگرفته‌اند، دست بر نداشته و به موضوع جدید توجهی نمی‌کنند. این امر یادگیری را برای آن‌ها با مشکل روبرو می‌کند. همچنین این کودکان ممکن است در تعامل با معلم و سایر دانش‌آموزان در محیط مدرسه دچار چالش شوند.
علت مبتلا شدن به اختلال اوتیسم چیست؟
در سال ۱۹۶۰ تصور می‌شد تربیت نادرست و رفتارهای سرد و نامهربانه والدین عامل ابتلای کودکان به اوتیسم است، اما ولی با گذشت زمان یافته‌های محققان نشان داد چنین ادعایی صحت ندارد و نحوه تربیتی والدین کودکان مبتلا به اوتیسم با والدین کودکان سالم تفاوتی ندارد. در واقع علت اختلالات طیف اوتیسم هنوز به‌خوبی معلوم نیست، اما مطالعات انجام‌شده تأثیر عواملی مانند فاکتورهای ژنتیکی، اختلالات کروموزومی، عوامل بیوشیمیایی، عوامل جنینی (ابتلای مادر به سرخچه در دوران بارداری، مصرف بعضی داروها، خونریزی مادر در سه ماه اول بارداری یا ضعف سیستم ایمنی بدن مادر) و ناهنجاری‌های مغزی (تفاوت در مخچه یا بزرگ‌تربودن بطن‌های مغز کودکان) را بر ایجاد بیماری اوتیسم مؤثر دانسته است.
برای درمان اختلال اوتیسم چه راه‌کارهایی وجود دارد؟
به‌دلیل طیف گسترده افراد مبتلا به اوتیسم، نمی‌توان یک پروتکل درمانی خاصی را برای مبتلایان به این اختلال پیشنهاد داد. به این صورت که هر فرد بر اساس مهارت‌ها و نقاط ضعف و شدت علائم بیماری باید درمان ویژه خود را دریافت کند و در حقیقت درمان هر فردی با فرد دیگر متفاوت است. هدف نهایی مداخله‌های آموزشی و درمانی این است که بیماران اوتیسمی یا درخودمانده را برای زندگی در اجتماع و محیط با کمترین محدودیت آماده کنند، به‌طوری‌که این بیماران مانند افراد عادی به زندگی در محیط اجتماعی برگردند.
هدف درمان در برخی افراد، آموزش زبان، روابط بین‌فردی و مهارت‌های اجتماعی و یا خودمراقبتی و در برخی دیگر آموزش مبتنی بر موضوع‌های سنتی و استفاده از ریاضی، علوم و موارد دیگر است. بنابراین بر اساس مهارت‌ها و توانمندی‌های هر فرد، آموزش و مداخله درمانی متفاوتی استفاده می‌شود.
مصرف دارو برای درمان اوتیسم موثر است؟
در دارودرمانی معمولاً چندین دارو برای درمان نشانه‌های آزاردهنده اوتیسم تجویز می‌شود که بیشتر برای کنترل رفتارهای مشکل‌زا است. البته این داروها نیز مانند هر داروی دیگری ممکن است با عوارضی مانند بی‌حالی و سرگیجه، افزایش اشتها و وزن یا بعضی حرکات غیرقابل‌کنترل مانند پرش دست همراه باشد.
روش دیگر درمان، مداخله‌های رفتاری است. این رویکرد درمانی برای افزایش رفتارهای مناسب و کاهش رفتارهای ناسازگارانه به کار می‌رود.. این نوع درمان مستلزم کمک و همراهی والدین است، به این دلیل که والدین رفتارهای فرزاندان خود را به‌طور مداوم و در طی شبانه‌روز تحت‌نظر دارند. بنابراین به کمک آن‌ها می‌توان شرح حال دقیقی از رفتار کودک به‌دست آورد و بر اساس رفتارهای نامناسب، مداخله مناسبی را پیشنهاد داد.
تاثیر برنامه‌های آموزشی آنلاین در درمان اوتیسم چیست؟
در حقیقت اکثر برنامه‌های آموزشی تلاش می‌کنند مهارت‌های خودیاری، اجتماعی و ارتباطی فرد را بهبود بخشند. در غیراین‌صورت این افراد همیشه به مراقبت دیگران در تمام طول عمر محتاج خواهند بود. درمانگرها معمولاً از روش یادگیری مشاهده‌ای استفاده می‌کنند، یعنی درمانگر یا روانشناس، رفتار مورد نظر را انجام می‌دهد و از بیمار می‌خواهد آن را تقلید و تکرار کند. این روش برای آموزش زبان و برقراری ارتباط بسیار کاربرد دارد، اما بسیار وقت‌گیر است و نیاز به سرمایه‌گذاری زمانی و انرژی زیادی دارد.
برای تسریع این فرایند بهتر است والدین نیز آموزش ببینند و این درمان را در خانه به‌کار گیرند. این امر چندین مزیت دارد اول اینکه کودک قادر خواهد بود رفتارهای صحیح را در محیطی یاد بگیرد که اکثر وقت خود را در آنجا می‌گذراند و احتمال کاربرد این رفتارها در این محیط بیشتر است. مزیت دوم روش مذکور این است که درمانگر زمان آزاد بیشتری خواهد داشت و در نتیجه تعداد افرادی که می‌توانند از درمان حرفه‌ای درمانگر استفاده کنند، افزایش می‌یابد. همچنین این روش انجام درمان در سطوح مختلف را فراهم می‌کند. یافته‌های محققان نشان می‌دهد که والدین گاهی حتی از متخصصان بالینی نیز مؤثرتر و مفیدتر عمل می‌کنند.
کودکان اوتیسمی علاوه بر مقاومت در برابر تغییر، نسبت به دنیای خارج بی‌اعتنا هستند. آن‌ها به تلاش دیگران برای برقراری ارتباط واکنشی نشان نمی‌دهند و حتی نگاه‌کردن به چشم دیگران برای آن‌ها عذاب‌آور است. بنابراین هرگونه برنامه درمانی باید در درجه اول مهارت‌های اولیه برقراری ارتباط را به‌آن‌ها آموزش دهد. همچنین تشویق‌کردن این کودکان، امری بسیار دشوار است، زیرا آن‌ها تنها به بعضی از اشیاء محدود و خاص واکنش نشان می‌دهند. بنابراین تقویت یک رفتار درست در این کودکان با استفاده از روش تشویقی بسیار چالش‌برانگیز است.