«دود» و «دلالی» در ایران

مارلبرو، بهمن، کِنت، وینیستون و...حتی اگر سیگاری نباشید، این نام‌ها برای‌تان آشناست و اگر سیگاری باشید، آن وقت بحث انتخاب بین این نام‌ها هم پیش می‌آید. سیگاری‌های ایرانی طیف‌های مختلفی دارند. برخی برای‌شان نام سیگار فرقی نمی‌کند و برخی با حساسیت و تحلیل نوع سیگار، درباره سنگینی و سبکی، تندی و تیزی و حتی میزان قطران موجود در سیگار نظر می‌دهند و بر این اساس سیگارشان را انتخاب می‌کنند. بسیاری از سیگاری‌های ایرانی معتقدند سیگارهایی که در ایران می‌خرند، سیگارهای مرغوبی نیست و اغلب با حسرتی غریب از سیگارهای خارجی اورجینال می‌گویند که قیمت‌های نجومی هم دارند.

پرداختن به حواشی این کالا از تولید تا قاچاق و از برندها تا میزان مصرف‌شان، پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. براساس آمار مرکز برنامه‌ریزی و نظارت بر دخانیات کشور در سال جاری ۵۰میلیارد نخ سیگار در ایران تولید شده است و برآورد مصرف سالانه سیگار ایرانی‌ها در سال معادل ۵۵ میلیارد نخ است. میزان تولید سیگار در کشور در سال۹۴ معادل ۳۰میلیارد نخ بود و در سال ۹۵ با راه‌اندازی واحدهای تولیدی به تولید ۴۵میلیارد نخ رسید. این درحالی است که طبق گفته‌های محمدرضا مسجدی، رئیس این مرکز جمع تولید سیگار طی پنج ماهه نخست سال جاری معادل ۱۹میلیارد نخ سیگار بوده است که بر اساس برآورد انجام شده تا پایان سال۹۶ به عددی معادل ۵۰میلیارد نخ در تولید سیگار خواهیم رسید.

سالانه ۴هزار میلیارد به جیب دلالان می‌رود.

از سوی دیگر موضوع دلالی در این صنعت همیشه مطرح بوده و بخش زیادی از درآمدهای حاصل از این کالا به جیب دلالان می‌رود. موضوعی که روز گذشته علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزیر بهداشت به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: به دلیل افزایش نیافتن مالیات سیگار، سالانه ۳ تا ۴هزار میلیارد تومان به جیب دلالان می‌رود. رئیسی با اشاره به آمار بالای مصرف دخانیات اظهار کرد: سالیانه حدود ۵۰ تا ۵۵ میلیارد نخ سیگار در کشور مصرف می‌شود و حدود ۵۰ تا ۵۷ هزار مرگ منتسب به آن گزارش شده است. این میزان مصرف دخانیات سالانه ۲۰ تا ۳۰هزارمیلیارد تومان برای نظام سلامت هزینه دارد. آیا به دلیل سودجویی برخی از افراد باید سالیانه ۲۰ تا ۳۰هزار میلیارد تومان به نظام سلامت هزینه تحمیل شود.
لابی‌گری، عامل پایین بودن مالیات بر سیگار

از سوی دیگر سال۸۵ مصوب شد که مالیات بر سیگار به ویژه بر خرده فروشی سالانه ۱۰درصد افزایش پیدا کند، اما در حال حاضر به جز افغانستان ایران پایین‌ترین مالیات بر سیگار را دارد. سازمان بهداشت جهانی تاکید کرده ایران در زمینه بیماری‌های غیرواگیر به خوبی فعالیت می‌کند، اما به این موضوع انتقاد می‌کند که چرا کمترین مالیات بر سیگار را داریم. در حالی که ترکیه ۸۴درصد مالیات بر خرده فروشی سیگار دارد، اما این رقم در ایران کمتر از ۱۰درصد است. رئیسی دلیل پایین بودن مالیات بر سیگار را «لابی‌گری» عنوان می‌کند و توضیح می‌دهد: لابی‌گری‌هایی که در این زمینه وجود دارد، باعث می‌شود مالیات بر سیگار پایین بماند. این درحالی است که یکی از مشکلات ما این است که به دلیل مالیات پایین بر خرده فروشی سیگار، دسترسی آن برای جوانان بیشتر شده است.
به عقیده او موارد معتددی وجود دارد که نشان می‌دهد افزایش مالیات سیگار باعث کاهش قاچاق آن می‌شود. برخی می‌گویند افزایش این مالیات، قاچاق آن را افزایش می‌دهد. درحالی که می‌توان از محل این مالیات‌ها سالی ۱۲هزار میلیارد درآمد داشت و بخشی از آن را صرف سیستم‌های هوشمند کرد تا جلوی قاچاق گرفته شود. همچنین دبیرکل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات پیش از این گفته بود: ایرانی‌ها روزانه حدود ۳۰میلیارد تومان برای خرید این ماده مضر هزینه می‌کنند. به گفته محمدرضا مسجدی بیش از 30درصد بازار سیگار و مواد دخانی ایران در دست قاچاقچیان است و سیگارهای قاچاق در حجم انبوه و با کامیون وارد بازار ایران می شود. در این میان برخی‌ها و اغلب صنعتی‌ها عنوان می‌کنند


که افزایش مالیات بر دخانیات، افزایش قاچاق آن را به دنبال دارد، اما متولیان نظام سلامت کشور بارها تاکید کرده‌اند که طبق تجربیات جهانی، افزایش قیمت دخانیات از طریق مالیات نه‌ تنها باعث افزایش میزان قاچاق در کشور نمی‌شود، بلکه ثابت شده کاهش مصرف را هم به دنبال خواهد داشت. نکته‌ای که دیروز غلامرضا حیدری، رئیس مرکز پیشگیری و کنترل دخانیات دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درباره آن به ایسنا گفت: این باور که افزایش مالیات بر دخانیات و سیگار منجر به افزایش قاچاق می‌شود، باور غلطی است که در جامعه وجود دارد. این باور از دو جهت شکل می‌گیرد؛

جهت اول از سوی صاحبان صنایع دخانی است که نمی‌خواهند مالیات دخانیات افزایش یابد تا قیمت‌ها ارزان بوده و فروش و تجارت‌شان بیشتر شود. از طرفی هم افرادی که اطلاعات دقیقی از این حوزه ندارند، بحث سیگار را با صنایع و محصولات دیگر مقایسه و فکر می‌کنند چون در سایر محصولات افزایش مالیات به افزایش قاچاق منجر می‌شود، برای سیگار هم همین اتفاق می‌افتد. درحالی که تجربه دنیا نشان می‌دهد که قاچاق سیگار شرایط و برنامه‌ها و راه‌های خاص خود را دارد و کشورهایی که در کنترل مرزها، کنترل فروش و عرضه محصولات دخانی با مشکل مواجهند، قاچاق دخانیات در آنها افزایش می‌یابد و این موضوع با قیمت ارتباطی ندارد.

افزایش مالیات، مهم‌ترین راهکار کاهش مصرف دخانیات

حیدری مهم‌ترین راهکار را افزایش مالیات عنوان می‌کند و توضیح می‌دهد: مهم‌ترین نکته‌ای که باید در این زمینه مورد توجه قرار گیرد، این است که تجربه چند دهه دنیا در اجرای برنامه‌های کنترل دخانیات این است که مهم‌ترین راهکار برای کاهش مصرف دخانیات، افزایش مالیات است. باید توجه کرد که افزایش مالیات باعث می‌شود تا در یک گردش مالی، پول مجددا به جیب دولت بازگردد و از همین پول در اجرای دیگر راهکارهای کاهش مصرف دخانیات استفاده می‌شود.
رئیس مرکز پیشگیری و کنترل دخاانیات دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با بیان اینکه در حال حاضر وضعیت مصرف سیگار در کشور ما در حد متوسط جوامع است و در مقایسه با کشورهای منطقه در حد قابل قبول‌تری قرار دارد، گفت: البته هنوز در این زمینه تا رسیدن شرایط ایده‌آل فاصله داریم. از طرفی هم مصرف قلیان در کشور نگران‌کننده است و طی یک الی دو دهه بعد در این حوزه با مشکل مواجه می‌شویم. متاسفانه خارج کردن قهوه‌خانه‌ها از فهرست اماکن عمومی هم نقطه عطفی در عدم اجرای برنامه‌های کنترل دخانیات بود! و این موضوع شرایط را به گونه‌ای پیش می‌برد که در یک الی دو دهه آینده با افزایش مصرف قلیان در کشور مواجه می‌شویم.


خارجی‌ها «داخلی» شوند!

در این میان سخنان رئیس مرکز برنامه‌ریزی و نظارت بر دخانیات کشور در شرایطی مطرح می‌شود که اگر به برندهای سیگار در فروشگاه‌ها و همین طور پاکت‌های سیگار در جیب سیگاری‌ها نگاه کنیم، نام‌های خارجی بیشتر از نام‌های ایرانی به چشم می‌خورند و این موضوع با تولید 96 درصد نیاز مصرفی سیگاری‌های ایرانی در کشور همخوانی ندارد. مسجدی افزایش تولید سیگار در پنج ماهه سال‌جاری را به واسطه تکلیف تبصره ۳ ماده ۱۰۲ قانون برنامه پنجم توسعه که دولت را مکلف به تبدیل واردات سیگار با همان برند اصلی به تولید داخل کرده بود، می‌داند.
از طرف دیگر واردات سیگار که در سال۹۴ به میزان ۱۶میلیارد و 400میلیون نخ بوده، با پیگیری‌های مستمر اجرایی شدن این تکلیف قانونی و با راه اندازی کارخانه‌های جدید و یا تکمیل ظرفیت خالی کارخانه‌های موجود واردات در سال۹۵ به ۴میلیارد نخ کاهش یافت و پیش‌بینی واردات سال۹۶ با تداوم اقدامات در دست اجرا به میزان ۲میلیارد نخ است که تبدیل ۱۶میلیارد نخ واردات به ۲ میلیارد نخ موفقیت خوبی در اجرای تکلیف قانونی بوده که واردات به سرعت به سمت صفر درحال هدایت است.

درواقع به گفته علی اصغر رمزی، عملکرد پنج ماهه سال ۹۶ در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، افزایش ۲۸درصدی تولید و ۱۳درصدی صادرات و کاهش ۵۸ درصدی واردات و ۴۷ درصدی قاچاق سیگار را نشان می‌دهد. رمزی ادامه داد: از ابتدای برنامه پنجم توسعه با توجه به تبصره سه ماده ۱۰۲ این قانون قرار بر این بود تا کلیه سیگارهای وارداتی با برند اصلی به تولید داخل تبدیل شود و بر همین اساس در جهت افزایش واحدهای تولیدی در کشور گام برداشتیم.

تناقض‌های تولید و قاچاق

این آمارها در شرایطی مطرح می‌شوند که از دید کارشناسان اقتصادی، دیدگاه‌های متفاوتی درباره نسبت میزان قاچاق و کشف قاچاق وجود دارد. در واقع برخی معتقدند افزایش میزان کشفیات قاچاق، نشان دهنده افزایش میزان قاچاق هم هست، در حالی که برخی دیگر افزایش کشفیات را به پیشرفت سازوکارهای کشف قاچاق نسبت می‌دهند. با این همه این آمار نشان می‌دهد که علی‌رغم ادعای پاسخگویی تولید سیگار در ایران به 93 درصد نیاز داخل کشور، همچنان بازار ایران فضای جذابی برای قاچاقچیان سیگار است، چرا که قاچاق کالا معمولا در شرایطی رخ می‌دهد که تقاضا برای آن کالا وجود داشته باشد.

منبع: روزنامه همدلی