نیم میلیون نفر در حاشیه نشینی
وصله‌های ناجور شهرها اوج بی عدالتی را در جامعه به نمایش گذاشته‌اند، کوچه و خیابان این مناطق بویی از انسانیت ندارد. توزیع ناعادلانه ثروت ملی مهم‌ترین دلیل شکل‌گیری این وصله های ناجور است که به عنوان مناطق حاشیه‌نشین در همه کلانشهرهای کشور شکل گرفته‌اند.
وصله‌های ناجور شهرها اوج بی عدالتی را در جامعه به نمایش گذاشته‌اند، کوچه و خیابان این مناطق بویی از انسانیت ندارد. توزیع ناعادلانه ثروت ملی مهم‌ترین دلیل شکل‌گیری این وصله های ناجور است که به عنوان مناطق حاشیه‌نشین در همه کلانشهرهای کشور شکل گرفته‌اند.
به گزارش ایمنا، به اعتقاد بسیاری از کارشناسان اجتماعی بخش اعظمی از آسیب‌ها و مخاطرات اجتماعی موجود در شهرهای کشور ریشه در حاشیه‌نشینی دارد. اما اگر بخواهیم نگاهی منطقی به حاشیه نشینی داشته باشیم، می‌توانیم به جای نگاه تهدیدی به این معضل به نوعی نگاه فرصت‌گونه داشته باشیم .
باور اینکه حاشیه نشینان به مانند طفلی ناخواسته در دامان بی مهر و عطوفت شهر افتاده‌اند به مسئولان کمک می کند که با توجه بیشتر و برقراری عدالت اجتماعی به این طفل توجه کرده و با کمک کردن به آنها در راستای توسعه پایدار شهری گام بردارد. در این میان اصفهان نیز از این معضل بی نصیب نمانده و بر اساس آخرین پژوهش‌های صورت گرفته در حال حاضر بیش از ۵۰۰ هزار نفر در این شهر در حاشیه زندگی می‌کنند.
بر این اساس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان به منظور ارائه راهکارهایی موثر برای کنترل و مدیریت حاشیه‌نشینی در این شهر فعالیت‌های گسترده پژوهشی را در دستور کار خود قرار داد و به این نتیجه رسید که حذف حاشیه‌نشینی در شهر اصفهان با حمایت از کسب و کار روستایی در مبدا مهاجرت امکان پذیر است؛ در این راستا گفت‌وگویی را با محمد حسین زاده، کارشناس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان داشته ایم که متن آن را در ادامه می‌خوانید...
چه کسانی حاشیه‌نشین هستند؟
حاشیه‌نشینان کسانی هستند که در محدوده اقتصادی شهر زندگی می‌کنند و جذب نظام اجتماعی و اقتصادی شهر نشده و خود، شیوه جدیدی از زندگی را پدید آورده‌اند.
چرا حاشیه‌نشینی شکل می‌گیرد؟
معمولاً مردم به دلیل دورشدن از شرایط یا عوامل نامساعد دورکننده‌ای مانند فقر، بیماری، مسائل سیاسی، کمبود غذا، بلایای طبیعی، جنگ، بیکاری و کمبود امنیت مهاجرت می‌کنند که درنهایت حاشیه‌نشینی را ایجاد می‌کنند. دلیل دوم نیز می‌تواند شرایط و عوامل مساعد جذب‌کننده مقصد مهاجرت مانند امکانات بهداشتی بیشتر، آموزش بهتر، درآمد بیشتر، مسکن بهتر و آزادی‌های سیاسی بهتر باشد.
کدامیک از شهرستان‌های استان اصفهان در سال‌های اخیر، بیشترین و کمترین مهاجران را به خود اختصاص داده اند؟
پس از اصفهان شهرستان‌های، شاهین‌شهر و میمه، برخوار بیشترین جذب مهاجر را داشته‌اند و دهاقان، فلاورجان، خوانسار، اردستان و خمینی شهر، کمترین میزان جذب مهاجر را را به خود اختصاص داده و می‌توان گفت مهاجرفرست بوده‌اند.
وضعیت مهاجرت به اصفهان و حاشینه‌نشینی در این شهر چگونه است؟
پانصد هزار نفر به صورت حاشیه‌نشین در اصفهان زندگی می‌کنند و ۶۲ درصد مهاجرت‌هایی که به شهر اصفهان صورت می‌گیرد به دلیل مسائل اقتصادی و مشکلات پیرامونی آن است که از این میزان حدود ۱۶ درصد علل مهاجرت به طور مستقیم به شغل فرد مربوط می‌شود و ۴۶ درصد به تبعیت از خانواده اتفاق می‌افتد. البته باید توجه داشت که مهاجرت‌ها، در ابتدا به صورت فردی است، ولی پس از دوران گذار و شرایط مطلوبی که در شهرها و مناطق مهاجرپذیر فراهم می‌شود موجب کوچ و انتقال خانواده آنها می‌شوند.
مهاجران برای سکونت در حاشیه شهرها چه مراحلی را پشت سر گذاشته‌اند؟
بر اساس پژوهشی که در خصوص نحوه شکل گیری و تثبیت مهاجرین در مناطق شهری صورت پذیرفته و سکونت‌گاه‌های خودرو در حاشیه کلان شهرها سه مرحله شکل گیری اولیه، تغییر شکل، دگرگونی وگذار پیوستگی، انسجام و ثبات نسبی را پشت سر گذاشته اند اما با این حال هنوز هم می‌توان به رفع این معضل اجتماعی امیدوار بود.
مناطق حاشیه‌نشین با چه چالش‌هایی رو به روهستند؟
افزایش فاصله اقتصادی اجتماعی شهرنشینان و حاشیه‌نشینان، در دسترس نبودن مدرسه و درمانگاه و بهداشت، کمبود تجهیزات و تأسیسات شهری، بهر ه‌مندیِ کم از خدمات عمومی، آلودگی آب، بلند شدن بوی تعفن و گرد و خاک در مناطق حاشیه نشین، اتکای جوامع حاشیه‌نشین به سازوکارهای سنتی خود و دوری از واحدهای تجاری، محرومیت افراد حاشیه‌نشین از حقوق مدنی به دلیل اندک بودنِ قدرت سیاسی و اقتصادی و ترکیب شغلی نامتعادل و شکل نگرفتن مشاغل خدماتی لازم برای زندگی به علت وابستگی شغلی و اقتصادی شدیدی به شهر و تشدید این وضعیت از جمله چالش‌هایی است که مهاجران و حاشیه‌نشینان با آنها دست و پنچه نرم می‌کنند.
چه فرصت هایی برای رفع چالش‌های حاشیه نشینی وجود دارد؟
برقرای تفاهم و موافقت‌نامه بین معاونت روستایی ریاست جمهوری و بنیاد برکت به مبلغ سه هزار و ۱۰۰ میلیارد ریال و اختصاص مبلغ چهار هزار و ۳۰۰ میلیارد ریال تسهیلات با نرخ بهره ۸ درصد توسط بنیاد مستضعفان برای ایجاد اشتغال روستایی، اختصاص دو هزار و ۵۰۰ میلیارد ریال در بودجه ۹۶ معاونت روستائی برای محرومیت زائی روستاها و کاهش ۱۵ تا ۲۰ درصدی سهم سرمایگذار توسط ستاد اقتصاد مقاومتی، به منظور جذب و تسهیل سرمایه گذاری در روستا از جمله فرصت هایی است که برای رفع مشکلات حاشیه نشینان درنظر گرفته شده است.
اختصاص بودجه محرومیت زدایی شهرداری اصفهان تا چه حد توانسته به رفع معضل حاشینه‌نشینی در سال‌های گذشته کمک کند؟
باتوجه به تاکیدات بودجه شهرداری اصفهان در سال‌أهای ۹۳ تا ۹۵، بخشی از بودجه محرومیت‌زدایی برای فعالیت‌های عمرانی و قسمتی از صرف فعالیت‌های فرهنگی می‌شود که متأسفانه این نوع هزینه کرد بیشتر می‌تواند باعث ایجاد جذابیت‌های مهاجرت و تثبیت مهاجرین در شهر شود.
با این وجود به نظرشما چه راهکاری می‌تواند منجر به جلوگیری مهاجرت افراد به شهرها شود؟
با پیاده سازی طرح‌های عمرانی و ایجاد مناطق مسکونی در حاشیه شهر و ممانعت از ساخت و سازهای غیر مجاز در این مناطق از طریق ارائه و تنظیم اقدامات بازدارنده همچون افزایش قیمت منطقه ای می‌توان از مهاجرت افراد به شهرها جلوگیری کرد البته شهرداری باید بر اساس طرح هادی شهرستان‌های مهاجرفرست و اطلس شناسایی و توزیع مناطق محروم تنظیم شده توسط بنیاد برکت به بررسی، تعیین و اولویت‌بندی کسب و کارهای قابل حمایت جهت ایجاد بازاری برای عرضه محصولات روستائیان در شهر اصفهان اقدام کند.
آیا قوانین حمایتی نیز برای توسعه کسب وکار حاشیه‌نشینان وجود دارد؟
براساس ماده ۱۶ قانون بهبود محیط کسب‌وکار شهرداری‌ها موظفند به منظور بالابردن امکان دسترسی تولیدکنندگان کوچک و متوسط ایرانی به بازار مصرف و ایجاد امنیت برای فروشندگان کم‌سرمایه با استفاده از زمین‌های متعلق به خود و یا وزارت راه و شهرسازی، مکان‌های مناسبی برای عرضه کالاهای تولید داخل، آماده نمایند و بر مبنای قیمت تمام شده به صورت روزانه، هفتگی و ماهانه به متقاضیان عرضه کالاهای ایرانی اجاره دهند. از این رو با تعریف و ثبت یک نام و نشان ویژه برای مشخص کردن محصول یا خدمت تولید شده در مناطق مهاجرفرست می‌توان از مهاجرت افراد به شهر جلوگیری و در جهت حذف حاشیه نشینی گام برداشت البته نشان تولید شده باید معرف تولیدات مناطق مهاجرفرست باشد و برای شهروندان قابلیت تشخیص و تمیز با دیگر محصولات تولیدی را داشته باشد تا با برپایی نمایشگاه‌ها و جشنواره‌ها بتوان در هویت بخشی محصولات این مناطق مهاجرفرست اقدام کرد و طرح حمایتی شورای اسلامی شهر اصفهان نیز با همین هدف به تصویب رسیده است.
مسئولیت اجرای طرح حمایت از محصولات مهاجرفرست برعهده کدام نهاد است؟
مسئولیت اجرای طرح، بر عهده معاون مالی و اقتصادی، خدمات شهری، شهرسازی و معماری، برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات، سازمان سرمایه گذاری‌ها، سازمان میادین وساماندهی مشاغل و هر مجموعه‌ای که بر اساس این مصوبه، می‌تواند در جهت تحقق این موضوع فعالیت کند.
این طرح در کدام نهادها و واحدهای مدیریت شهری قابل اجراست؟
دامنه اجرای این طرح همه واحدها و نهادهای مجموعه شهرداری است که می‌تواند بر اساس قانون و مصوبه شورای اسلامی شهر در جهت رونق اقتصادی کسب و کارهای روستایی فعالیت کند البته نهادینه‌سازی اقتصاد خلاق مناطق مهاجر فرست باید مورد توجه قرار بگیرد.
تا چه اندازه می‌توان به موفقیت این طرح امیدوار بود؟
اگر خیریه‌ها، سازمان‌های مردم نهاد و تمامی فعالان حوزه اقتصادی و برندینگ همپای مدیریت شهری به میدان بیایند و با ایجاد فرصت های شغلی در مناطق مهاجرفرست به رفع چالش های این مناطق کمک کند می‌توان امیدوار بود که در آینده ای نزدیک شاهد حاشیه نشینی در شهر اصفهان نباشیم.