بیمه؛ درمان محور است نه سلامت‌محور

مینا عباسپور| 14 آوریل مصادف با 23 اسفند امسال به‌عنوان روز جهانی کلیه شناخته‌شده است. در این روز به‌صورت بین‌المللی همایش‌های مردمی و اطلاع‌رسانی‌هایی در راستای آگاه‌سازی مردم جهان درزمینه این عضو حیاتی از بدن برگزار می‌شود. به این مناسبت دو برنامه اصلی با همکاری مرکز تحقیقات کلیوی دانشگاه علوم پزشکی، خیریه حضرت ابوالفضل (ع) و نهادهای مردمی و پزشکان و پرستاران درگیر با این بیماری‌ها در اصفهان برگزار می‌شود. این در حالی است که طرح بررسی شیوع بیماری مزمن کلیه، ابتدا در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به تصویب رسیده و از یک ماه و نیم پیش در افراد بالای 18 سال در شهر اصفهان آغاز شد. این طرح در مراکز بهداشتی شهر اصفهان زیر نظر مرکز تحقیقات کلیوی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان انجام می‌شود و در راستای پرسشگری از افراد از وضعیت و سبک زندگی و گردآوری در مورد ریسک فاکتورهای آنها به‌صورت رایگان انجام می‌شود. آن‌طور که مسئولان و متخصصان این امر اعلام کرده‌اند، در طرح بررسی شیوع بیماری مزمن کلیه باید 3 هزار نمونه گرفته شود، از یک ماه و نیم گذشته تا امروز بیش از 500 پرسشگری در این زمینه انجام‌شده است. به مناسبت روز جهانی کلیه و هفته مراقبت از سلامت آن به همت دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، مرکز تحقیقات بیماری‌های کلیوی اصفهان، همکاری خیریه حضرت ابوالفضل (ع)، دانشکده‌های داروسازی و تغذیه، هیئت پزشکی ورزشی و کمیته چهارباغ شهرداری اصفهان برگزاری یک همایش مردمی در نظر گرفته شد که از ساعت 9 تا 12 پنجشنبه در پیاده‌راه چهارباغ اصفهان حدفاصل خیابان شیخ‌بهایی و آمادگاه برقرار است، از همشهریان دعوت می‌شود که برای آگاهی از راه‌های پیشگیری و تشخیص و درمان در این مراسم حضور پیدا کنند.

این همایش بهانه‌ای شد تا برای بررسی وضعیت شیوع این بیماری در جامعه با دبیر همایش مردمی کلیه در اصفهان گفتگویی انجام دهیم. دکتر شهرام طاهری، فوق‌تخصص داخلی کلیه (نفرولوژیست)، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و عضو مرکز تحقیقاتی بیماری‌های کلیوی است. در ادامه گفتگوی او را با ما ادامه می‌خوانید:

• چه کسانی در معرض ابتلا به بیماری کلیه قرار دارند و چه موقع باید درمان را آغاز کنند؟

باید اشاره داشته باشم که ما در ابتدای راه مهار کردن این بیماری هستیم. چراکه بیماری کلیه در مراحل ابتدایی بسیار خاموش بوده و بدون علامت شدید قابل پیشرفت است؛ اما زمانی که بیمار در اصطلاح علامت‌دار شد، عملا زمان زیادی از پیشگیری و درمان را ازدست‌داده و تنها درمان‌های نگه‌دارنده که شامل رساندن بیمار به دیالیز یا پیوند کلیه است باقی می‌ماند؛ بنابراین آنچه در رویداد مردمی به مناسبت روز جهانی کلیه به آن پرداخته‌ایم اطلاع‌رسانی به مردم است. درواقع باید این مسئله را جدی گرفت که اگر قند و فشار و چربی خون را کنترل می‌کنیم حتما از پزشک خود بخواهیم از سلامت کلیه‌ها نیز مطمئن شود. تشخیص بیماری در گروه‌های مختلف درمان‌های مختلف نیز خواهد داشت. آزمایش‌های مربوط به کلیه نیز بسیار ساده هستند که شامل ادرار، اوره و کراتینین می‌شود و در صورت وجود علامت، آزمایش‌های تکمیل‌کننده ازجمله سونوگرافی کلیه درخواست می‌شود؛ بنابراین انجام حداقل آزمایش‌هایی که بار مالی چندانی در غربالگری سلامت کلیه ندارند توصیه‌شده و افراد سالم باید هر یکی دو سال یک‌بار انجام دهند. به‌این‌ترتیب می‌توان از پیشرفت بیماری در افرادی که فاقد علامت و به‌ظاهر سالم هستند جلوگیری به عمل آورد. در این میان گروه‌های پرخطر نیز وجود دارند که باید حتما هر شش ماه تا یک سال تست‌های غربالگری بیماری کلیه را انجام داده و بر اساس آن اگر آسیب کلیه در مراحل اولیه قرار داشت قابل‌پیشگیری باشد. از گروه‌های پرخطر می‌توان افراد مبتلا به دیابت یا فشارخون را نام برد که درواقع یکی از علل فشارخون بالا وجود بیماری کلیه است. پس فرد حتی اگر کلیه‌هایش سالم باشد نیز در صورت وجود فشارخون باید دست‌کم سالیانه یک‌بار آزمایش اوره، کراتینین و ادرار را تکرار کند تا با اصلاح یک سری از متغیرها بتوان این بیماری را شناسایی و کنترل کرد. افرادی که بیماری‌های مزمن داشته و داروهای متعدد مصرف می‌کنند ممکن است در معرض آسیب به کلیه قرار داشته باشند. در این راستا کسانی که سابقه ارثی یا خانوادگی التهابی کلیه، سنگ کلیه، عفونت ادراری، یا بیمار دیالیزی و پیوند کلیه داشتند نیز گروه دیگری هستند که در معرض ابتلا به بیماری کلیوی قرار دارند و باید به‌طور دوره‌ای موردبررسی و مداوا قرار بگیرند. باید اشاره داشت که داروهای گیاهی برای لاغری یا چاقی موارد بسیار شدید نارسایی کلیه را ایجاد می‌کنند. بااینکه باور غلطی وجود دارد که داروی گیاهی هیچ ضرری نمی‌زند. داروهای گیاهی ممکن است در مواردی اثرگذار باشند اما سوءمصرف آن‌ها نیز اثر منفی بر عملکرد کلیه‌ها دارد.

• شیوع این بیماری بیشتر چه رده سنی را شامل می‌شود؟

هر گروه سنی می‌تواند در معرض ابتلای به این بیماری باشد. البته در اطفال بیشتر ریشه ژنتیک، ارثی و التهابی دارد و در سنین بالاتر به دلیل مصارف دارویی، بیماری‌های دیگر و یا عادات ناصحیح غذایی می‌تواند عامل ابتلا به نوع خاصی از بیماری کلیه را ایجاد کند.

• چرا طرح بررسی شیوع بیماری را آغاز کردید و پیش از آن آمار شیوع چه میزان بود؟

درواقع چون آمار صحیح و دقیقی نداریم طرح بررسی شیوع بیماری مزمن کلیه در شهر اصفهان را در نظر گرفتیم و طرح با این هدف کلید خورد که ببینیم افرادی که به نظر سالم می‌آیند تا چه میزان به‌صورت خاموش در معرض خطر ابتلا به آن قرار دارند. بر همین اساس بناشده که حدود 3 هزار نفر را در آزمایش غربالگری خود موردبررسی قرار دهیم و مراجعه‌کنندگان آن به‌صورت تصادفی از مراجعه‌کنندگان به مراکز بهداشتی انتخاب می‌شوند. این برنامه ابتدا با ارائه پرسشنامه آغازشده و سپس در صورت موافقت، بیمار برای انجام آزمایش‌های لازم که رایگان خواهد بود معرفی می‌شود و موردبررسی قرار می‌گیرند؛ اما در حال حاضر نه در شهر اصفهان نه کل کشور آماری از شیوع بیماری در دسترس نیست. بااین‌وجود در سطح جهان این‌گونه مطرح‌شده که حدود 11 درصد افراد به بیماری کلیه دچارند. این بیماری در پنج مرحله پیشرفت دارد که در صورت تشخیص در مرحله یک و دو بهتر می‌توان آن را مدیرت، کنترل و درمان کرد اما از مرحله چهار به بعد شدت ابتلا به‌گونه‌ای است که نارسایی عملکرد کلیه به وجودمی آید و در مرحله پنج درمان تنها با دیالیز یا پیوند کلیه امکان‌پذیر خواهد بود. بیشترین بیماران از گروه 1 و 2 هستند که این امر اهمیت غربال‌گری را می‌رساند چون هنوز امید به درمان کامل وجود دارد البته در مرحله 3 نیز هنوز جای امیدواری و حفظ کلیه به همراه افزایش طول عمر کلیه‌ها وجود دارد.

• آیا در صورت تشخیص علائم بیماری در مراحل 1 و 2 امکان درمان کامل وجود دارد یا تنها می‌توان مدیریت بیماری را در دست گرفت و از شدت آن جلوگیری کرد؟

موقعی که عامل مشخصی برای بیماری وجود دارد؛ مثلا فرد با خوردن داروی خاص نظیر مسکن به کلیه آسیب‌زده باشد با حذف مسکن می‌توان از آسیب پیش‌رونده کلیه در بسیاری موارد جلوگیری کرد. یا مثلا کسی که فشارخون را به‌خوبی کنترل نکرده یا تغذیه مناسبی نداشته است با ترک عادات نادرست مانند ترک سیگار می‌توان کلیه‌اش را نیز درمان کرد. یا حتی بیماران دیابتی با تغذیه مناسب و رسیدن به اهداف کنترل قند خون می‌توانند آسیب به کلیه را 30 تا 40 سال عقب بیندازند. درحالی‌که بسیاری از بیماران باوجوداینکه سال‌ها بیماری داشتند چون علامت مشخص کلیه را نمی‌دیدند رفتار صحیحی نداشته‌اند و ریسک فاکتورها را به‌خوبی کنترل نمی‌کرده‌اند و این قطعا آسیب زیادی به کلیه زده و نمی‌توان درمان کاملی برای آن انجام داد؛ اما معدود افرادی هم هستند که نیاز به درمان مداوم کلیه و مصرف داروهای خاص دارند که همین امر مراقبت‌های تخصصی ویژه را نیاز دارد؛ اما روی اصلی صحبت ما با بیمارانی است که می‌توان با کنترل وضعیت عمومی آنها از ابتلا به بیماری یا پیشرفت آن جلوگیری کرد.

• الگوی ابتلا به بیماری در سال‌های گذشته چه روندی داشته است؟

باوجودی که در این زمینه نزدیک یک دهه است که اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی داشته‌ایم و آسیب‌های غذاها، داروها و ریسک فاکتورها را تذکر داده‌ایم، برخی مسائل با وجود اطلاع، رعایت نمی‌شود. ما با مصرف فست فود‌ها انفجار بیماری کلیه در سال‌های نه‌چندان دور را شاهد خواهیم بود که البته در سال‌های گذشته نیز رشد زیادی داشته است. آمار بیماران دیالیزی هرسال بیشتر می‌شود و نتوانسته‌ایم کنترلی روی آن داشته باشیم؛ بنابراین ازجمله اهداف اصلی این طرح همان‌طور که اشاره کردم اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی مردم است که بگوییم این بیماری پیش روی ماست و هرکسی ممکن است در صورت رعایت نکردن موارد یادشده به آن مبتلا شود. در 20 سال گذشته تاکنون مراکز دیالیز ما چند برابر شده که نشان از افزایش ابتلا به بیماری دارد. درحالی‌که کشورهای پیشرفته توانسته‌اند تعداد بیماران خود را کنترل کنند ما همچنان در حال افزایش بیماران هستیم چون آمار دقیقی از شیوع نداشته و سامانه مدونی نداریم که ثبت وضعیت بیمار کلیوی را در آن انجام دهیم. باوجودی که درمان‌های خیلی خاصی برای افراد مبتلا انجام می‌دهیم اما اطلاعات در دسترس نیست چون ثبتشان نمی‌کنیم. شاید به همین دلیل است که هیچ‌کدام از همکاران من نمی‌توانند آمار دقیقی از شیوع این بیماری ارائه دهند؛ اما امید است که با این طرح بتوانیم در آینده نزدیک به آمار دقیق دسترسی پیدا کنیم و نتایج درمان را ثبت کرده به دنبال آن به سیستم سلامت راهکار مناسب ارائه دهیم.

• چه راهکار‌هایی؟

به‌عنوان‌مثال می‌توان به سیستم درمان اعلام کرد اگر بیماری با مشخصات هرکدام از گروه‌های مبتلا که اشاره کردم در سامانه ثبت شد، منتظر مراجعه بعدی او نمانده، به منزل بیمار مراجعه کرده تا از وضعیتش مطلع شویم و در صورت مشاهده علائم بیماری کلیوی پیش از آنکه دیر شود درمانش کنیم. به‌این‌ترتیب سیستم سلامت و بهداشت وظیفه دارد بیمار را در خانه خود کنترل کند. نباید برای درمان بیمار هزینه کنیم درحالی‌که با هزینه بسیار کمتر در سیستم سلامت ابتدا اطلاع‌رسانی و سپس پیشگیری انجام داد تا از پیشرفت بیماری جلوگیری شود. این مسئله سلامت کلیه با قرص و دارو کنترل نمی‌شود بلکه با تن سالم می‌توان کلیه سالم داشت. درواقع سیستم بیمه ما بیش از آنکه سلامت‌محور باشد، درمان محور است و این امر خود هزینه‌های زیادی را در بر خواهد داشت درصورتی‌که می‌توان با پیشگیری از تحمیل این هزینه به جامعه جلوگیری کرد. هم‌چنین نبود آب کافی و سالم و قطع شدن جریان زاینده‌رود باعث بیماری‌های زیادی شده است. این امر انکارناپذیر است که کمبود آب سالم مسائل بهداشتی ما را زیر سؤال برده و در حقیقت قطعی جریان زاینده‌رود فاجعه زیست محیطی برای ساکنان شهر و اطراف آن به وجود آورده است. حتی دیگر جانداران از ضرر این مسئله در امان نبوده‌اند و باکتری‌های خوب موجود در آب جای خود را به میکروب‌ها پرخطر داده‌اند؛ بنابراین از ریزترین موجودات تا خود ما که رأس هرم زیستی هستیم از این مسئله آسیب‌ می‌بینیم پس اگر جریان دائمی آب بازنگردد هرساله همه بیماری‌ها ازجمله کلیوی افزایش پیدا خواهد کرد.