آرتروز چیست؟ | علائم، علل، درمان و روش‌های پیشگیری

تحریریه اصفهان:  درد مفاصل یکی از آن دردهایی است که گاهی بی‌هوا می‌آید و اگر به آن بی‌توجهی شود، بی‌صدا ولی ماندگار می‌شود. خیلی‌ها تصور می‌کنند که آرتروز، بیماری مخصوص سالمندان است، اما واقعیت این است که این اختلال مفصلی می‌تواند در هر سنی سراغ‌مان بیاید. سبک زندگی کم‌تحرک، اضافه وزن یا حتی یک آسیب قدیمی ورزشی، می‌تواند زمینه‌ساز آرتروز باشد. در ادامه این گزارش، همه چیز را درباره آرتروز، علائم، دلایل، راه‌های تشخیص و درمان آن با زبانی ساده بررسی می‌کنیم.

آرتروز چیست؟

آرتروز یا استئوآرتریت، یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن مفصلی است که در آن، غضروف انتهای استخوان‌ها به مرور زمان تحلیل می‌رود. این غضروف مانند یک بالشتک نرم میان استخوان‌ها عمل می‌کند و وقتی آسیب ببیند یا نازک شود، حرکت استخوان‌ها روی یکدیگر با درد، خشکی و گاهی التهاب همراه می‌شود.

بیشتر افرادی که به آرتروز مبتلا می‌شوند، آن را در مفاصلی مثل زانو، لگن، دست یا ستون فقرات تجربه می‌کنند.

انواع آرتروز

آرتروز تنها یک نوع ندارد و بسته به علت و محل درگیری، دسته‌بندی می‌شود:

• آرتروز اولیه: بیشتر به دلیل کهولت سن و فرسایش طبیعی مفصل اتفاق می‌افتد.

• آرتروز ثانویه: ناشی از عواملی مانند آسیب‌دیدگی، شکستگی، بیماری‌های دیگر (مثل نقرس یا آرتریت روماتوئید) یا استفاده بیش‌از‌حد از مفصل.

• آرتروز ناشی از بیماری‌های التهابی: مانند آرتریت روماتوئید، اسپوندیلیت آنکیلوزان یا آرتریت پسوریاتیک.

نشانه‌هایی که نباید نادیده گرفته شوند

بسیاری از بیماران در ابتدا درد خفیف مفصل را با خستگی اشتباه می‌گیرند. اما علائمی که می‌توانند زنگ هشدار آرتروز باشند عبارت‌اند از:

• درد مفاصل هنگام حرکت یا بعد از فعالیت

• خشکی مفصل به‌خصوص در صبح‌ها یا پس از نشستن طولانی

• کاهش دامنه حرکتی

• صدا دادن مفصل هنگام حرکت (اصطلاحاً تق‌تق کردن)

• تورم یا احساس گرمی در ناحیه مفصل

• تغییر شکل مفصل در مراحل پیشرفته

علت بروز آرتروز چیست؟

چند عامل می‌تواند در بروز یا تشدید آرتروز نقش داشته باشد:

• افزایش سن: بیشترین موارد آرتروز بعد از 50 سالگی دیده می‌شود.

• جنسیت: خانم‌ها بیشتر از آقایان در معرض ابتلا قرار دارند.

• چاقی: اضافه وزن فشار زیادی به مفاصلی مانند زانو وارد می‌کند.

• آسیب‌های قبلی: مثل پارگی منیسک یا شکستگی مفصل

• ژنتیک: سابقه خانوادگی می‌تواند زمینه‌ساز باشد.

• سبک زندگی بی‌تحرک یا برعکس، فشار زیاد به مفاصل

چگونه آرتروز تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص آرتروز بیشتر با شرح حال بیمار و معاینه فیزیکی شروع می‌شود. در ادامه، پزشک ممکن است از ابزارهای زیر برای تأیید تشخیص استفاده کند:

• عکس‌برداری ساده (X-ray): برای بررسی کاهش فاصله مفصلی یا مشاهده خارهای استخوانی

• MRI: در صورت نیاز به مشاهده دقیق بافت نرم

• آزمایش خون: برای رد احتمال بیماری‌هایی مثل روماتیسم مفصلی

• آسپیراسیون مفصل: برای بررسی مایع درون مفصل در شرایط خاص

آیا درمانی برای آرتروز وجود دارد؟

هرچند درمان قطعی برای آرتروز وجود ندارد، اما می‌توان با روش‌هایی جلوی پیشرفت بیماری را گرفت و درد و ناراحتی بیمار را کاهش داد:

درمان‌های غیردارویی:

• ورزش سبک و هدفمند: مثل شنا، پیاده‌روی، تمرینات کششی و تقویتی

• فیزیوتراپی: به بهبود دامنه حرکت و کاهش درد کمک می‌کند

• کاهش وزن: یکی از مؤثرترین روش‌ها برای کاهش فشار بر مفاصل

• اصلاح سبک زندگی: مثل استفاده از وسایل کمک حرکتی، تغییر روش نشستن و بلند شدن

درمان‌های دارویی:

• داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مثل ایبوپروفن یا ناپروکسن

• پمادهای موضعی ضد درد

• تزریق کورتون یا اسید هیالورونیک داخل مفصل در موارد شدیدتر

• مکمل‌هایی مانند گلوکوزامین و کندروئیتین (با اثربخشی نسبی)

درمان‌های جراحی:

• آرتروسکوپی: تمیز کردن مفصل

• استئوتومی: اصلاح زاویه استخوان

• تعویض مفصل: در موارد بسیار پیشرفته و دردناک

تغذیه و نقش آن در کنترل آرتروز

اگرچه غذا درمان قطعی آرتروز نیست، اما بعضی خوراکی‌ها می‌توانند التهاب را کاهش داده یا از تحلیل بیشتر غضروف جلوگیری کنند:

مواد غذایی مفید:

• ماهی‌های چرب (مثل سالمون)

• سبزیجات برگ‌سبز (مثل اسفناج)

• مغزها و دانه‌ها (گردو، تخم کتان)

• زردچوبه، زنجبیل، روغن زیتون

مواد غذایی مضر:

• گوشت‌های فرآوری‌شده

• غذاهای سرخ‌کردنی

• نوشیدنی‌های شیرین و گازدار

• قند و شکر اضافه

تفاوت آرتروز با آرتریت روماتوئید

آرتروز و آرتریت روماتوئید، هر دو باعث درد مفاصل می‌شوند ولی از نظر علت، شدت، و نحوه درمان تفاوت‌هایی دارند:

ویژگی	آرتروز	آرتریت روماتوئید
علت	فرسایش غضروف	بیماری خودایمنی
التهاب	معمولاً خفیف	التهاب شدید و مزمن
سن شروع	بالای ۴۵ سال	ممکن است از جوانی شروع شود
تقارن درگیر شدن مفاصل	اغلب نامتقارن	معمولاً متقارن

آیا می‌توان از آرتروز پیشگیری کرد؟

بله. رعایت چند اصل ساده می‌تواند خطر ابتلا را کاهش دهد:

• حفظ وزن مناسب

• ورزش منظم بدون فشار بیش‌از‌حد

• پرهیز از آسیب‌های ورزشی یا مفصلی

• تغذیه سالم و ضدالتهاب

• عدم استعمال دخانیات و مصرف مشروبات الکلی

پرسش‌های رایج درباره آرتروز

۱. آیا آرتروز فقط مخصوص سالمندان است؟

خیر. هر کسی با شرایط خاصی مثل آسیب مفصلی، چاقی یا بیماری زمینه‌ای ممکن است درگیر آن شود.

۲. آرتروز درمان دارد؟

درمان قطعی ندارد ولی با اقدامات پزشکی، فیزیوتراپی و تغییر سبک زندگی می‌توان علائم را کاهش داد.

۳. چه ورزشی برای آرتروز مناسب‌تر است؟

شنا، پیاده‌روی آرام، حرکات کششی و تمرینات تقویتی با نظر پزشک یا فیزیوتراپیست

۴. آیا مکمل‌ها واقعاً مؤثرند؟

برخی بیماران از مصرف مکمل‌هایی مانند گلوکوزامین و کندروئیتین رضایت دارند ولی تأثیر آن‌ها همیشه قطعی نیست.

---

سخن پایانی

آرتروز ممکن است مزمن و گاهی ناتوان‌کننده باشد، اما قرار نیست زندگی را از ما بگیرد. با شناخت زودهنگام علائم، مراجعه به پزشک، رعایت اصول ساده سبک زندگی و پرهیز از بی‌تحرکی می‌توان با این بیماری کنار آمد و کیفیت زندگی را حفظ کرد. فراموش نکنید، پیشگیری همیشه ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر از درمان است.