دودمه خوانی خمینی‌شهر، الگویی برای سبک‌های جدید مداحی
دودمه خوانی در خمینی‌شهر، یکی از کهن آیین‌های ماه محرم است که در آن سوز و گداز دل‌ها در شاه بیت‌های عاشورایی هویدا می‌شود تا حنجره‌ها در عزای حضرت سید الشهدا (ع) نغمه ماتم سر دهند.
به گزارش ایرنا، آیین‌های ماه محرم در اصفهان پهناور و تاریخی پس از گذشت سده‌ها هنوز با شکوه خاصی برگزار می‌شود و حتی ارادتمندان و عاشقان اهل بیت عصمت و طهارت (ع) را از دیگر نقاط ایران اسلامی به این خطه می‌کشاند تا جان و دل را در این عزاداری‌ها پالایش کرده و بهره وافر ببرند.
محرم به عنوان یکی از مهم‌ترین مناسبت‌های مذهبی این پهنه با آیین‌ها و آداب گوناگونی همراه است و ساکنان شهرها و روستاهایش هر یک بسته به فرهنگ و پیشینه منطقه، مراسم سوگواری حضرت امام حسین (ع) را مانند کارناوالی از شعر، شور و شعور برگزار می‌کنند.
خمینی شهر اصفهان هر سال با آغاز ماه محرم غرق در پارچه‌ها و پرچم‌های سبز و سیاه می‌شود و تکاپوی عظیمی از عشق و ارادت گستره این خطه فرا می‌گیرد؛ این فضاسازی چنان اثرگذار است که آیت الله العظمی بروجردی (ره) در دهه ۳۰ خمینی‌شهر را حسینیه ایران نامید.
زنجیرزنی سنتی همراه با مداحی، حضور مردم به صورت دسته‌های عزاداری در خانه روحانیون، دید و بازدید هیات امنای مسجدها، تعزیه خوانی، حرکت هیات سادات و هیات علی اصغر (ع) ویژه عزاداری کودکان کمتر از ۱۰ سال از جمله آیین‌های شاخص محرم در خمینی‌شهر به شمار می‌رود.
در این میان دودمه خوانی، آیینی سرشار از ذوق و آرایه‌های ادبی ویژه شب تاسوعا و عاشورا در خمینی‌شهر است که شور حسینی مردم این خطه را همراه با سروده‌هایی موزون و زیبا به نمایش می‌گذارد.
برایند اسناد موجود نشان می‌دهد که این آیین با پیشینه‌ای زیاد برای شور دادن به مجالس عزاداری رواج داشته اما در چند سال گذشته با سبک‌های دیگر سینه‌زنی مانند شور به صورت ایستاده خوانده می‌شود؛ شورخوانی حالت عزاداری با زمزمه و بر سر و سینه زدن، به صورت ممتد و بیفاصله است.
به گفته اهالی سالخورده خمینی‌شهر، عزاداران برای دودمه خوانی به دو دسته تقسیم می‌شوند که دسته نخست یک مصرع از شعر را می‌خوانند، به سینه می‌زنند و با بر لب جاری کردن ذکر حسین ساکت می‌شوند؛ سپس دسته دوم که در حال حرکت هستند، ایستاده و مصرع دوم را می‌خوانند، در حالی که دسته نخست همچنان در سکوت حرکت می‌کند.
این چرخه مدام تکرار می‌شود و چنانچه شعر دودمه طولانی باشد، بیشتر گروه دوم هنگامی که شنونده است، بر سینه نمی‌زنند.
از معروف‌ترین شعرهای دودمه خوانی می‌توان به «امشب حرم آل‌عبا آب ندارند/ طفلان حسین بن علی خواب ندارند» سروده مرحوم خرم و شعر «در علقمه با حضرت عباس بگویید زینب شده تنها»، «ای اهل حرم میرعلمدار نیامد/ علمدار نیامد» و «امشبی را شه دین در حرمش مهمان است مکن ای صبح طلوع/ صبح فردا بدنش زیر سم اسبان است مکن ای صبح طلوع» اشاره کرد.
شعرخوانی، سکوت بین آن و سپس خواندن ادامه بیت‌ها از سوی گروه دیگر عزاداران، سمفونی یکپارچه و منحصر به فردی می‌آفریند که در ورای آن می‌توان ژرفای ارادت و خلوص سوگواران را دریافت؛ آنجا که صدای افراد گوناگون با بغض های فروخورده عجین می‌شود تا عاشورا، این زیباترین جلوه مشاعره دل و دنیا هوش از سر زمانه ببرد.
در دورانی که انتقادهایی به شیوه عزاداری‌ها به گوش می‌رسد، بسیاری از صاحب‌نظران اهمیت دودمه خوانی را در اصالت محتوای آن می‌دانند.
یک کارشناس مذهبی در گفت‌وگو با ایرنا اظهارداشت: با تاسف بارها دیده شده، برخی مداحان تنها برای شور و هیجان دادن به مجلس عزاداری از سروده‌های بی‌محتوا و یا واژه‌های نامناسب استفاده می‌کنند تا احساسات مردم به ویژه جوانان را تحریک کنند.
صالح کریمی‌راد تصریح کرد: در سال‌های اخیر شاهد شکل‌گیری سبک جدیدی در بین مداحان هستیم، چنان‌که با تقلید کورکورانه حتی از برخی خوانندگان غربی، زمینه تحریف و آسیب جدی به آیین‌های عزاداری اصیل فراهم آوردند.
وی بیان کرد: مداحان به عنوان محور هیات‌های مذهبی وظیفه دارند از شعرها و نواهایی استفاده کنند که بیانگر حقایق واقعه عاشورا باشد تا بتواند اثرگذاری لازم را بر جامعه به ویژه نسل جوان داشته باشد.
این پژوهشگر دینی افزود: دودمه خوانی از آنجا که بر محور شعرهای اصیل و پرمحتوا اجرا می‌شود، این فرصت وجود دارد که عزاداران بر روی محتوای آن فکر کنند و پیام اصلی را متوجه شوند.
وی تاکید کرد: اگر فرد عزادار متوجه روح واقعی عزاداری نشود و تنها به خاطر شور و هیجان بر سر و سینه بزند، هیچ سودی به همراه نخواهد داشت؛ در حالی که دودمه خوانی یکی از آیین‌های ریشه‌داری است که می‌تواند برای سبک‌های جدید عزاداری الگو باشد.
شهرستان ۳۵۰ هزار نفری خمینی‌شهر با وجود ۳۰۰ هیات عزاداری، در فاصله نزدیک به ۱۶ کیلومتری غرب اصفهان قرار دارد.