سفرنامه شاردن و ترجمه‌هایش به پارسی

عبدالمهدی رجایی - اصفهان امروز :

ژان شاردن متولد پاریس بود. او در سال 1075 ق/ برای تجارت الماس به شرق آمد و همزمان با سلطنت شاه‌عباس دوم به مدت شش سال در ایران زیست. از طرف شاه‌عباس دوم لقب «تاجر باشی» یافت. در زمان شاه سلیمان نیز چند سالی در ایران زندگی کرده و به کسب‌وکار مشغول بود. در پایان سفر و زندگی در ایران کتابی قطور و پرمحتوا راجع به آن دوران به رشته تحریر درآورد که امروزه بی‌شک یکی از منابع مهم شناخت ایران و سلسله صفوی است. او در مقدمه کتابش آورده است «تمایل شدیدی که به شناختن ایران و به نوشتن سفرنامه‌های دقیق و صحیح راجع به آن داشتم، مرا واداشت تا در این مدت به‌اندازه امکان و باکمال جدیت به تحصیل زبان فارسی و به شناسایی دقیق آداب‌ورسوم مردم این کشور بپردازم. ازاین‌رو مرتباً به دربار و دیوانخانه مراجعه کردم. با مردم و دانشمندان به گفتگو پرداختم... تقریباً تمام طول و عرض کشور ایران را پیموده و همه جای آن را دیده‌ام»

درباره شهر اصفهان او به ذکر کلیاتی راجع به این شهر و زاینده‌رود پرداخته و مانند یک دوربین فیلمبرداری محلات آن روز شهر، آثار و بناها و کوچه‌ها را به تصویر کشیده است. در خلال آن به شرحی راجع به شخصیت‌ها و یا نکاتی درباره اوضاع شهر و کشور پرداخته است. به دلیل جزئیات دقیقی که این سیاح از شهر اصفهان به ما می‌دهد، از طریق سفرنامه وی می‌توان شهر اصفهان را با دقت و جزئیات خوبی ترسیم کرد. نکته دیگر این‌که شاردن تا حدودی با اصول طراحی و نقاشی نیز آشنا بود و از بسیاری از بناهای شهر نقاشی کرده است. این نقاشی‌ها در پاریس و در همان سال‌های انتشار کتاب در قالب یک کتاب جداگانه انتشاریافته است. این کتاب که در قطع رحلی است در دانشگاه اصفهان موجود است.

از سفرنامه شاردن چندین ترجمه در ایران موجود است:

1. در سال 1330 حسین عریضی بخش اصفهان آن را ترجمه کرده و به چاپ رسانید. این کتاب در سال 1379 بازنویسی شده و در اصفهان توسط انتشارات گلها با کوشش مرتضی تیموری به چاپ رسید.

2. کامل‌ترین ترجمه مربوط به محمد عباسی است که سال های 1335 تا 1345 کل ده جلد آن را ترجمه کرده و توسط انتشارات امیرکبیر به چاپ رسانید. بعدازآن مدت این ترجمه تجدید چاپ‌نشده است که جا دارد این انتشارات به تجدید چاپ آن اقدام کند. در ده جلد گفته‌شده کل مسیر سفر و کلیاتی که شاردن راجع به اوضاع جامعه ایران عصر صفوی بیان می‌کند ترجمه‌شده است؛ اما در ترجمه حسین عریضی فقط بخش‌هایی از جلد هفت و هشت که مربوط به اصفهان است آمده است.

3. اقبال یغمایی نیز در سال 1372 سفرنامه را در چهار جلد ترجمه کرده و توسط انتشارات طوس به چاپ رسانید.

4. میرسید علی جناب نیز به ترجمه بخش اصفهان این سفرنامه اقدام کرده و در پایان کتاب ارجمند خود «الاصفهان» آن را آورد. کتاب الاصفهان ابتدا در سال 1303 ه.ش به‌صورت چاپ سنگی در اصفهان انتشار یافت. بعدها از این کتاب نیز دو چاپ منتشر شد که یکی به کوشش عباس نصر و توسط نشر گلها در سال 1371 بود و دیگری را سازمان میراث فرهنگی و در سال 1376 به کوشش محمدرضا ریاضی انتشار داد.

5. گزیده و شرحی از سفرنامه شاردن که توسط «رانلد دبلیو فریر» تهیه‌شده بود در سال 1384 توسط حسین هژیریان و حسن اسدی ترجمه‌شده و توسط انتشارات فرزان روز منتشر شد.

شاردن درباره خیابان چهارباغ که آن زمان مغازه نداشته است می‌نویسد: اطراف این خیابان فرح‌انگیز دلپسند، باغ‌های وسیع زیبایی است که هر یک دارای دو عمارت کلاه‌فرنگی است که یکی بزرگتر است و در میان باغ و مشتمل بر تالاری ست که از هر طرف باز و در گوشه‌های آن اتاق‌ها و صندوق‌خانه‌هاست و دیگری روی سردر باغ بناشده و آن نیز از هر طرف باز است تا بتوان رفت‌وآمد مردم را در خیابان دید.

نکته اینکه از کلاه‌فرنگی‌های درون باغ، امروز فقط یک عدد باقی‌مانده که همان عمارت هشت‌بهشت باشد. سردرهای گفته‌شده همگی در دوره ظل‌السلطان ویران‌شده و اگر کسی بخواهد از این سردرها تصوری داشته باشد باید سردر باغ دولت‌آباد یزد را ببیند.