نریمانی: تفکر ارحام صدر را به ابتذال می‌کشانند
شکایت دغدغه‌مندان عرصه‌های مختلف هنری از پایین آمدن سطح کیفی آثار و نگرانی بابت نهادینه شدن ابتذال در هنر، میان اهالی تئاتر نیز بیش از همیشه دیده می‌شود؛ هنری که همواره محترم و در خدمت تفکر انسانی بوده است.
شکایت دغدغه‌مندان عرصه‌های مختلف هنری از پایین آمدن سطح کیفی آثار و نگرانی بابت نهادینه شدن ابتذال در هنر، میان اهالی تئاتر نیز بیش از همیشه دیده می‌شود؛ هنری که همواره محترم و در خدمت تفکر انسانی بوده است.
به گزارش ایمنا، معضلات تئاتر، چه از نظر کیفیت اجراها و چه از نظر امکانات، همواره نقل محافل هنری بوده است. اکثریت قریب به اتفاق تئاتری‌های اصفهان، درباره این موضوع که برای فراهم نمودن سالن مناسب، پلاتوی تمرین، هزینه عوامل و لوازم اجرا، شرایط خوبی وجود ندارد، گلایه‌مند هستند؛ گلایه‌هایی که حتی مسئولان تئاتر استان نیز گاهی آن‌ها را می‌پذیرند.
اما دیگر معضلی که تئاتر اصفهان و حتی در ابعاد وسیع‌تر، اکثر استان‌های کشور را تحت تاثیر قرار داده، کیفیت اجراهایی است که به روی صحنه می‌روند. همان‌طور که بسیاری از اهالی و مخاطبین دیگر رشته‌های هنری، همچون سینما و موسیقی، از وضعیت کیفی آثار راضی نیستند، این موضوع مدت‌هاست گریبان تئاتر را نیز گرفته است.
اگر در سینما، فروش چند ده میلیاردی "هزارپا" فریاد اهالی هنر را بلند می‌کند، در تئاتر نیز پرمخاطب و فراگیر بودن نمایش‌های طنزِ این روزها، مورد نقد جدی پیشکسوتان و آن دسته از اهالی تئاتر واقع می‌شود که آثار خود را "جدی" یا "فاخر" می‌خوانند؛ البته اکثر این منتقدان نیز، نقدی به ژانر طنز ندارند، بلکه معتقدند آن چیزی که امروز به جای طنز به خورد مخاطب داده می‌شود، در واقع "لوده‌بازی" است و حتی نباید در زمره تئاتر قرار بگیرد.
برای جلب رضایت "مشتری" دست به هر کاری می‌زنند
چندی پیش، اکبر زنجانپور، بازیگر پیشکسوت سینما و تلویزیون، در گردهمایی اهالی تئاتر در تهران گفته بود: امروز تئاتر را به جایی رسانده‌اند که جذب مشتری کند، نه مخاطب. احترام بین انسان‌ها در تئاتر از بین رفته است و جایش را به "بشکن و بالا انداز" داده است؛ تئاتر باید متفکر و در خدمت انسان باشد.
او همچنین تاکید کرده بود: وظیفه اصلی تئاتر این است که جامعه را به سمت شادابی ببرد نه اینکه سالن پر کند و پول در بیاورد. با این وضعیت به تماشاگران تئاتر می گویند "مشتری" و برای جلب رضایت این مشتری‌ها دست به هر کاری می زنند؛ در حالی که در هیچ کجای دنیا تئاتر قرار نیست پول در بیاورد. اینطور اصلا نمی توان تئاتر را ادامه داد؛ رمز و راز و احترام را از تئاتر گرفته اند.
این صحبت‌ها را می‌توان با این حقیقت تطبیق داد که امروزه، بلیت تئاترهای آزاد به سرعت به فروش می‌رسند و تهیه‌کنندگان و کارگردانان این نوع تئاتر نیز، برای تکرار و تمدید اجرای خود معمولا مشکلی ندارند، چرا که این کار تنها با فروش بلیت بیشتر و درآمدزایی کلان‌تر همراه خواهد بود. در چنین فضایی، تمایل کارگردانان به ساخت آثار جدی و فاخر کاهش می‌یابد و افول کیفیت آثار روی صحنه، اجتناب ناپذیر خواهد بود.
تفکر ارحام صدر را به ابتذال می‌کشانند
حبیب نریمانی ، کارگردان و دانش‌آموخته عرصه نمایش، از منتقدان جریانی در تئاتر است که آن را "لوده‌بازی" می‌داند و معتقد است که این جریان برای جلب مخاطب از هیچ کاری روی‌گردان نیست. نریمانی که خود اخیرا نمایش "مکبث" را به روی صحنه تئاتر اصفهان برده بود، تنها راه برون‌رفت از شرایط فعلی تئاتر را، کار کردن آثار این چنینی و "فاخر" می‌داند.
او در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا ، می‌گوید: برخی دست‌اندرکاران هنر به این بهانه که مخاطب آثار فاخر را درک نمی‌کند، از کار کردن آن‌ها خودداری می‌کنند، اما اگر قرار باشد این آثار را به روی صحنه نبریم، پس باید چه کنیم؟ تنها با "لوده بازی" به دنبال جلب مخاطب باشیم؟
کارگردان مکبث معتقد است که همه تئاترهای کمدی ضعیف نیستند و به عنوان مثال از نمایش‌های روحوضی به عنوان یک "تئاتر محترم" یاد کرده و می‌گوید: دیگر در اصفهان، حتی تئاتر روحوضی هم نداریم. به جای آن، یک فاجعه‌ای به خورد تماشاگران داده می‌شود که نتیجه‌اش، شیوع دیدگاه‌های سطحی و پیش پا افتاده در ذهن آن‌ها است. کمدی تعریف دارد. برخی از ارحام صدر اقتباس می‌کنند و خودشان را می‌خواهند به ارحام صدر بچسبانند، اما تمام تفکر او را وقیحانه به ابتذال و افتضاح می‌کشانند.
نریمانی تعریف می‌کند، زمانی که تصمیم به اجرای مکبث گرفته، افراد زیادی به او گفته‌اند که "مخاطب نخواهد فهمید"، اما نریمانی نظر دیگری دارد: این‌ها فکر می‌کنند که مخاطب بی‌شعور است و نمی‌فهمد، درحالیکه تعداد زیادی مخاطب اصفهانی در قالب تور گردشگری با اتوبوس به تهران می‌رود، فقط برای اینکه تئاتر ببیند.
باید میان تئاتر فاخر و آزاد جداسازی صورت بگیرد
او توضیح می‌دهد: یک عده‌ای هستند که به بهانه دروغین فهم مخاطب، چون تنها چیزی که برایشان اهمیت دارد بحث اقتصاد تئاتر و پول در آوردن از آن است، به آثار جدی توجهی ندارند. درحالیکه باید بدانند، اگر اجراهای جدی و فاخر تداوم داشته باشند، مخاطب به آن‌ها عادت می‌کند و به آن‌ها نیز اقبال نشان می‌دهد. مگر در تهران همین اتفاق نیفتاده است؟
نریمانی در این باره می‌گوید: در تهران مشخص است که تئاتر آزاد چیست و کجا می‌توان آن را تماشا کرد، در نتیجه تکلیف روشن است. آنگونه که سانس آخر سینماها را به تئاتر آزاد می‌دهند و تماشاگر، چیپس و پفک و آش رشته هم می‌تواند در میان تماشای نمایش بخورد. اما زمانی که به مقوله جدی تئاتر می‌رسند، جایگاه آن مشخص است و سر جایش قرار دارد. در اصفهان نیز باید این جداسازی صورت بگیرد، تا تماشاگر مفهوم تئاتر به معنای واقعی آن را، با تئاتر آزاد اشتباه نگیرد.
نریمانی با تاکید بر اینکه تئاتر به معنای خلق اثر هنری است، ادامه می‌دهد: تئاتر هنر باکلاس و محترمی است و باید با آن با احترام برخورد کرد. باید رو به پرورش تماشاگر متفکر بیاوریم. مردم اصفهان بالقوه متفکر هستند و آن چیزی که امروز به آن‌ها ارائه می‌شود، به منزله توهین است. نباید گفت که آن‌ها نمی‌فهمند، بلکه در واقع ما هنرمندان هستیم که چراغ به دست داشته‌ایم و آن‌ها را به دنبال خود به جاده خاکی کشانده‌ایم.
تئاتر فاخر همواره تعدادی مخاطب خاص دارد، که معمولا عمده آن‌ها افراد درگیر با هنر نمایش و خود اهالی تئاتر هستند و کم و بیش در این میان، غیرهنری‌ها نیز دیده می‌شوند. اما مخاطب تئاتر آزاد، گونه‌ای از تئاتر که خصوصی است و بر پایه فروش مردمی هزینه‌هایش را تامین می‌کند، معمولا عامه افراد جامعه هستند.
گسترش نمایش‌های شادی‌آور، ذائقه مخاطب را تغییر می‌دهد
به گواه صاحب‌نظران، نفوذ این پدیده در میان مردم تا جایی خالی از مشکل است که باعث فراموشی تئاتر فاخر نباشد. باید توجه داشت که به لطف تبلیغات گسترده تئاتر آزاد و همچنین اقبال عامه مردم به این گونه از نمایش، شاهد رشد بی‌رویه تفکری در میان مردم هستیم که مفهوم تئاتر را با نوع آزاد آن می‌شناسند و پیش‌فرض خود از هنر نمایش را بر آن قرار می‌دهند.
امید نیاز، کارگردان و نویسنده تئاتر و عضو هیئت مدیره انجمن نمایش استان اصفهان، در این باره معتقد است که وجود نمایش‌های شادی‌آور مانعی ندارد، اما گسترش آن‌ها به این شکل و نفوذ عمیق آن‌ها در میان تماشاگران، تئاتر را از مسیر فرهیختگی دور کرده است. او شرایط تئاتر اصفهان را دچار افت و خیز می‌داند و به بیان انتقاداتی از شیوه مدیریت آن می‌پردازد.
نیاز به خبرنگار ایمنا می‌گوید: سیاست‌گذاری نامناسب و نبود حمایت و برنامه‌ریزی، تئاتر اصفهان را به جایی رسانده که هوای آن گاهی ابری و گاهی آفتابی است. به نظر می‌رسد مسئولان دغدغه تئاتر ندارند.
او معتقد است که در سایه نبود برنامه‌ریزی و دغدغه در سطوح مختلف مدیریتی، تئاترهای سطحی، مبتذل و بی ارزش یکه‌تازی و ذائقه مردم را روز به روز خراب‌تر می‌کنند.
البته این کارگردان لزوم وجود نمایش‌هایی که آن‌ها را "شادی‌آور" می‌نامد، رد نمی‌کند اما با اشاره به نقش شورای بازبینی، توضیح می‌دهد: نباید وجود نمایش‌های شادی‌آور به گونه‌ای باشد که ذائقه مخاطب را تغییر دهد. شورای بازبینی باید این مورد را کنترل کند، تا آثاری به روی صحنه بروند که در شان مخاطب و هنر باشند. قرار نیست با هر کار و حرفی فقط مردم را خنداند.
با ساحت تئاتر شوخی نکنید
نیاز همچنین لزوم حمایت از آثار جدی را مطرح می‌کند و می‌گوید: ارگان‌ها باید آثار فاخر و جدی را تقویت و حمایت کنند، چرا که معمولا تئاترهای جدی نمی‌توانند به اندازه آثار کمدی فروش داشته باشند و در نتیجه، به دلیل ترس از بازگشت سرمایه، کم‌تر چنین کارهایی به روی صحنه می‌رود. اینجا لزوم حمایت ارگان‌های دولتی از تئاتر جدی مشخص می‌شود.
او در پایان موضوعی را مورد نقد قرار می‌دهد که این روزها گریبان اکثر عرصه‌های هنر را گرفته است. امید نیاز تاکید می‌کند: افرادی که اهل تئاتر نبوده و در مورد آن آگاهی ندارند، به سادگی وارد این عرصه می‌شوند؛ در واقع امروزه هر کسی با چند پست بامزه در اینستاگرام، به راحتی می‌تواند بازیگر تئاتر شود. به هر حال آب که سر بالا برود، قورباغه ابوعطا می‌خواند؛ اما باید با تاکید گفت که با ساحت تئاتر شوخی نکنید.
به نظر می‌رسد پس از مطرح شدن خصوصی سازی در تئاتر، هنر نمایش بیش از هر زمان دیگری به دنبال انواع راهکارهای جلب مخاطب و درآمدزایی است. مشاهدات اخیر در عرصه‌های مختلف هنری نشان می‌دهد که مخاطب، تحت شرایطی که از سوی سرمایه‌گذاران ایجاد شده است، گرایش فزاینده‌ای به آثار سطحی و بعضا مبتذل دارند.
به هر حال، دلیل این گرایش و تغییر ذائقه مخاطب هر چه که باشد، باید خیلی زود برای آن اندیشه‌ای کرد و با حمایت از آن دسته هنرمندانی که هنوز دغدغه کارهای جدی و فاخر را دارند، جلوی سقوط آزاد کیفیت در تئاتر را گرفت.